Select/Deselect all list
Click on the keyboard if you do not have the correct keyboard layout.
مجمع اللغات
انگلیسیپښتوشرحمعنینوعیت کلمهریشۀ لغتتلفظاسم یا کلمه
Suffix

په دري ژبه کې وروستاړي

 

درچنین تلفظ /ay/، (یک) به حیث پسوند بکار میرود، مثلاً کتاب - کتابی - مرغابی - مرغابیی - (دو) /ای/ در نگارش به شکل /ی/ به حیث پسوند ظاهر میشود، مثلاً می گفتم = همی گفتم. / هاشمیان​

پسونددری/ay/ای
she, he, it, //// or  

الف- ماخوذ از سانسکرت و زبانهای هندی، در تلفظ به حیث ندائیه بکار میرود = /او/.
ب- کلمۀ عربی، به معنی /یا/، مثلاً یا به مقصد میرسم یا انتحار میکنم - یا این میکنم یا آن. / هاشمیان​

حرف ندا - قیدسانسکریت/ai/ای / اَی
Subjective suffix

​فاعلی وروستاړي

 

در ترکیباتی که فاعل آن ضمیر مخاطب مفرد (تو) و صیغۀ فعل آن ماضی قریب باشد، این پسوند به شکل /اي/ ظاهر میشود، مثلاً آورده + ای = آورده ای - آمده + ای = آمده ای - افراشته + ای افراشته ای - در ترکیباتی که فاعل آن ضمیر مخاطب مفرد (تو) و اسم فاعل آن مختوم به مصوت = (واول) ) /هه/ باشد، این پسوند بشکل /ئی/ ظاهر میشود، مثلاً (تو نویسنده ای) - ( توخواننده ای) - تو فرشته ای ). / هاشمیان​

پسوند فاعلیدری/iee/ای / اِی
Wow, expressing astonishment or admiration.

​افسوس، د خواشینۍ د څرگندولو لپاره کارول کېږي

​به طور مثال: ای هی چی آدمی خوبی را از دست دادیم - ای هی اگر آنجا می بودم - ای هی چی گل زیبای است

​اَی هَی- کلمهٔ چینائ که در افغانستان برای اظهار (تعجب، حیرانیت، تأسف دریغا، حسرتا و اظهار شگفتی) مورد اسعمال دارد.

اصطلاح عامدری/ai.hai/ای هی
Oh no, oh my

​ای‌هی، د افسوس او خواشینۍ څرگندولو لپاره کارول کېږي

​به طور مثال: ای وای چی آدمی خوبی را از دست دادیم - ای وای اگر آنجا می بودم - ای وای چی گل زیبای است

اَی وای- ​دریغا، حسرتا، اظهار شگفتی، در معنی خود مترادف با «ای هی» می باشد.

اصطلاح عامدری/ai.waai/ای وای
Return, come back

​بیرته، بیرته ستنیدل

 

اِیاب- کلمۀ عربی، که اکثر با ترکیبات /ایاب و ذهاب/ در تشریفات مراسم حج استعمال میشود، به معنی باز گشت و پس گشت - رجعت و برگشت - آمد و رفت

مصدر لازم - اسم مصدرعربی/e.yaab/ایاب
؟؟؟

​مرسته کونکی، ځواک او قوت بښونکی

 

پشتیبان و آنچه بدان قوت باشد، پناه جای، پناه، حفظ و حمایت

اسم - صفتعربی/a.yaad/ایاد
Hands, helping hand, patronage, nurturance, hand-holding, counsel

​د /ایدی/ جمع: لاسونه، مرسته کونکي، ښیگـڼې، گـټې

کلمۀ عربی، جمع ید، به معنی دستها - کمک کننده ها - دستیاران - شرکاء - همدستان - همکاران، - نیکوئی ها - فایده ها - در عربی (جمع الجمع) نیز رایج است که درینصورت جمع الجمع / ید/ میشود. / هاشمیان​

​​الف - جمع ید، به معنی دست های سخاوت، نیکی ها، مدد ها، نیکوئی ها
ب - همکاران، دستیاران، یاران، مددگاران، کمک کنندگان

اسم جمععربی/a.yaa.dee/ایادی
Night breeze

​د /ایاز/ عامیانه تلفظ دی: شیرام یا سړه وږمه، هغه وږمه چې د شپې له خوا ولگیږي

 

تلفظ عامیانۀ کلمۀ /ایاز/ است، به معنی نسیم شب - نسیم سرد - باد خنک​

اسم معنیدری/a.yaas/ایاس / ایاز
Cup, glass, goblet, beaker, chalice

پیاله، کاسه، پیمانه یا هغه لوښی چې اوبه ـ چای یا شراب په کې وڅښل شي

 

کلمۀ ترکی، به معنی پیاله، ساغر، پیمانه، باده، کاسه، جام، گیلاس، ساتگین،  ظرفیکه با آن آب یا چای و یا شراب صرف میشود

اسم ظرفترکی/a.yaagh/ایاغ
فارسی ایران به دری افغانستان
اصطلاح دریعنوان
گشت و گذارایاب و ذهاب
طبقه - منزلایتاژ
طاق - رفکایتاژیر
توقف - سکته - دریشایست
دریش کردنایست دادن
سکتۀ قلبیایست قلبی
توقف - غیر متحرکایستا
قائم الذاتایستاده به خود
مقاومتایستاده گری
ان شاء اللهایشالا
مختصات افغانستان
نوع محتواشرحردیفلسانضرب المثل ها، مقولات، کنایات و گفته ها
ضرب المثل ها، مقولات، کنایات و اصطلاحات عامیانه

​صوت تصغیر و تمسخر است اگر کسی از عهده کاری برآمده نتواند و یا در کار یا بازی عقب بماندبرایش گفته میشود از عبدالله افغانی نویس

اصطلاح عامیانهدریای له لائی
ضرب المثل ها، مقولات، کنایات و اصطلاحات عامیانه

​استفاده از اندک فرصت مانده

مقولهدریای که پنجاه رفت و در خوابی مگر این پنج روز را دریابی
ضرب المثل ها، مقولات، کنایات و اصطلاحات عامیانه

​اسم صوت در زمان افسوس، تعجب و حیرت

اصطلاح عامیانهدریایت
ضرب المثل ها، مقولات، کنایات و اصطلاحات عامیانه

​فرار کردن، جهیدن، گریختن

اصطلاح عامیانهدریایدانگ/هیدانگ
ضرب المثل ها، مقولات، کنایات و اصطلاحات عامیانه

​خارج شدن بجل از محدودهٔ بازی یا از دایرهٔ بازی

اصطلاح عامیانهدریایر
ضرب المثل ها، مقولات، کنایات و اصطلاحات عامیانه

​باشندگان مناطق غرب و شمال غرب افغانستان به عاریتی یا مؤقتی یا سر دستی گویند،

اصطلاح عامیانهدریایرتی
ضرب المثل ها، مقولات، کنایات و اصطلاحات عامیانه

​نوعی از بجول بازی (بجل) که بازی کنان محوطه بازی را محدود میسازند از عبدالله افغان نویس

اصطلاح عامیانهدریایرخط
ضرب المثل ها، مقولات، کنایات و اصطلاحات عامیانه

​تنبان، جامهٔ که نیم تنهٔ پاهینی را تا کمر میپوشاند، مردم عوام به پتلون هم ایزار گویند

اصطلاح عامیانهدریایزار
ضرب المثل ها، مقولات، کنایات و اصطلاحات عامیانه

​جنگ وجدل لفظی و فزیکی مفتضحانه که شرمگاه های یکدیگر را به رسوایی گیرند

اصطلاح عامیانهدریایزار کشی
ضرب المثل ها، مقولات، کنایات و اصطلاحات عامیانه

​ریشمهٔ نخی و یا سندی است که در نیفهٔ تنبان داخل میکنند بمنظورمحکم بستن تنبان به کمر، حیثیت کمربند را دارد اما در داخل نیفهٔ تنبان از عبدالله افغانی نویس

اصطلاح عامیانهدریایزاربند
جغرافیه
معرفی مختصرکتگوریاسم یا کلمه

​تنگی ایست به فاصله ۷۳ کیلومتر در غرب قلعه مشک در علاقه دایزنگی مربوط ولایت کابل که بین ۶۷ درجه  ۶ دقیقه  ۱۲ ثانیه طول البلد شرقی و ۳۴ درجه  ۲۷ دقیقه  ۲۸ ثانيه عرض البلد شمالی واقعست. (قاموس جغرافیای افغانستان)

تنگیتنگی تره پای

​غدیری است در جنوب غرب قیصر خیل که بارتفاع (۲۱۳۰) متر از سطح بحر واقع بوده و تخمین به خط طول البلد مشرقی ۶۸ درجه - و ۲۴ ثانیه و خط عرض البلد شمالی ۳۲ درجه ۳۰ دقیقه و ۳۵ ثانیه کائن میباشد جهیل نمکینی است که در یک میدان هموار، به طرف جنوب شرق افغانستان به فاصله (۱۳۰) کیلومتر بجنوب غزنی واقعست. محیط آن (۷۰) کیلومتر بوده و سطح آن مطابق مواسم تغییر می یابد کناره های آن مملو از گیاهان و بته های مختلفه است، درین غدیر انواع پرنده ها دیده میشود.(قاموس جغرافیای افغانستان)

جهیلجهیل آب ایستاده

​جهیلی است به فاصلهٔ ۱۶ کیلومتری در شمال قریه باره خیل کتواز (مربوط حکومت اعلی غزنی) و به خط طول البلد مشرقی ۶۷ درجه - ۵۰ دقیقه - ۵۰ ثانیه و عرض البلد شمالی ۳۲ درجه و ۳۵ دقیقه و ۱ ثانیه واقعست. (قاموس جغرافیای افغانستان)

جهیلجهیل آب ایستاده

​آبیست به فاصله ۵،  ۲۶ کیلومتر در جنوب غرب قریه تنگی در علاقه سپین بولدك مربوط ولایت کندهار که بین ۶۵ درجه  ۴۴ دقیقه  ۱۲ ثانیه طول البلد شرقی و ۳۰ درجه  ۴۴ دقیقه  ۵۴ ثانیه عرض البلد شمالی وقوع دارد. (قاموس جغرافیای افغانستان)

جهیلجهیل پای بابا

​چاهیست به فاصله ۱۶ کیلومتر در غرب دولت آباد در علاقه شیرین تگاب مربوط حکومت اعلی میمنه که بین ۶۴ درجه ۲۴ دقیقه  ۳۰ ثانیه طول البلد شرقی و ۳۶ درجه  ۲۹ دقیقه  ۵۸ ثانيه عرض البلد شمالی واقعست.(قاموس جغرافیای افغانستان)

چاهچاه بابه نیاربای قدق

​چشمه ایست به فاصله ۲۳ کیلومتر در غرب بغلان مربوط ولایت قطغن که بین ۶۸ درجه  ۳۴ دقیقه طول البلد شرقی و ۳۶ درجه  ۱۴ دقیقه  ۱۲ ثانيه عرض البلد شمالی واقع است. (قاموس جغرافیای افغانستان)

چشمهچشمهٔ بایسکی

​خرابه ایست که به فاصلهٔ ۱۰ کیلومتر بشمال غرب قریۀ چهارشنبه در علاقه قیصار مربوط حکومت اعلی میمنه واقع و بین خط طول البلد ۶۳ درجه - ۵۵ دقیقه – ۱۳ ثانیه مشرقی و عرض البلد ۳۵ درجه ۵۰ دقیقه - ۱۳ ثانیه شمالی كائن مباشد . (قاموس جغرافیای افغانستان)

خرابهخرابهٔ اربای کوال

​دره ایست در علاقه داری درجه اول حصۀ اول بهسود مربوط حکومت درجه اول بهسود که از توابع حکومت کلان دایزنگی مربوط ولایت کابل می باشد.(قاموس جغرافیای افغانستان)

درهدرهٔ ایزات شینه

​دره ایست به فاصله ۵۸ کیلومتر در جنوب غرب قلعه تکزار در علاقه سنگ چارک مربوط حکومت کلان شبرغان ولایت مزار شریف که بین ۶۶ درجه  ۱ دقیقه  ۴۶ ثانیه طول البلد شرقی و ۳۵ درجه  ۲۹ دقیقه  ۱۴ ثانيه عرض البلد شمالی واقعست. (قاموس جغرافیای افغانستان)

درهدرهٔ تگاب ایل بزان

​دریائیست که به فاصله ۱۷ کیلومتر در جنوب غرب حکومت درجه اول اندخوی مربوط حکومت اعلی (میمنه) جریان داشته و (تخمین) به خط طول البلد مشرقی ۶۵ درجه - ۴ دقیقه ۳۶ ثانیه و عرض البلد شمالی ۳۶ درجه - ۵۳ دقیقه - ۵۰ ثانیه واقع میباشد. (قاموس جغرافیای افغانستان)

دریادریای آب اندخوی
حقوق و قضاء
پښتوتعریفمنبع قانونتلفظعنوان

​د حق العبد ادعا: هغه شخص چې له جرم څخه زیانمن شوی دی، کولای شي حق العبدي او د زیان د جبران دعويٰ له جزایي دعـويٰ سره یوځای د هغې ابتدائیه محکمې پـه وړاندې چې د جزایي قضیې څیړنه کوي، اقامه کړي

​شخصی که از جرم متضرر گردیده است، می تواند دعوای حق العبـدی و جبران خساره را توأم با دعوای جزائی در پیشگاه محکمۀ ابتدائیۀ که به قضیۀ جزائی رسـیدگی مـی کنـد، اقامـه نماید

قانون اجرآت جزائی افغانستانed.e.aa.ie.haq.ul.ab.dادعای حق العبد

د جزایي دعويٰ اقامه: څارنوال مکلف دی د تورنلیـک د تأیید په صورت کې، جزایـي دعـوي د تورنلیک دمندرجاتو له په پام کې نیولـو سره ترتیب او دتورن پرخلاف يې اقامـه کړي. صورت دعوي دتورنو پـه شـمېر ترتیب او له تورنو یا دهغوی له مـدافع وکیلانو څخه هر یوۀ ته د هغۀ یو مصدقه نقل رسماً ورتسلیمېږي او اړونده دوسیه په ټاکلې موده کې واکمنې محکمې تـه  وړاندې کېږي

​څارنـــوال مکلــف اســت در صـورت تائیـد اتهامنامـه، دعـوای جزائی را بارعایت مندرجات اتهامنامـه ترتیب وعلیـه مـتهم اقامـه نمایـد . صورت دعـوی بـه تعـداد متهمـین ترتیــب وبــرای هریــک ازمتهمــین یا وکیل مدافع آنها یک نقل مصدقۀ آن رسماً تسـلیم ودوسـیۀ مربوطـه در میعاد معینه به محکمۀ ذیصـلاح ارایـه می شود

قانون اجرآت جزائی افغانستانeq.a.ma.e.da.wi.e.ja.za.ieاقامۀ دعوای جزائی

د دلايلو اولويت: محكمه د اثبات او نفې دلايل ارزوي، د هغو د پياوړتيا او ضعف د مراتبو له په پام كې نيولو سره، خپل حكـم د قـانوني  اعتبار وړ مرجح دلايلـو پـه اسـتناد صادروي

​محکمه دلایل اثبات و نفی را ارزیـابی نموده، با درنظرداشت مراتب قـوت و ضعف آن، حکم خود را مستند به دلایل مرجح قابـل اعتبـار قـانونی صـادر می نماید.

قانون اجرآت جزائی افغانستانau.la.wi.at.e.da.la.ilاولویت دلایل

​د جزايي دعويٰ تحريك: څارنوالي كولاى شي د مشهود جرم يا د جنايت د جرم په حالاتو كې د خبرتيا له ترلاسه كولو وروسته، پخپله د جـرم د پېښیدو  پر ځاى كې حضور ومومي او يا  اړوندې مرجع ته د اجراآتو د ډول پـه هکله لازمې لارښوونې صادرې كړي

​ځارنوالی می تواند درحـالات جـرم مشهود یا جرم جنایت بعـد ازکسـب اطلاع، خود به محـل وقـوع جـرم حضور یافته ویا بـه مرجـع مربـوط راجع به طرز اجـراآت هـدایات لازم صادر نماید

قانون اجرآت جزائی افغانستانtah.ri.k.e.da.wa.ie.ja.za.ieتحریک دعوای جزائی

​جنایت: هغه جرم دی چې دهغه جزأ به جزا کود کی طویل حبس، ۲ درجه حبس، ۱ درجه حبس او یا اعدام ټاکل شوې وي. 

​جرمی است که جزای آن در کود جرأ  حبس طویل، حبس دوام درجه ۲، حبس دوام درجه ۱ یا اعدام تعین شده باشد.

قانون جزاء افغانستانje.na.ya.tجنایت

جزايــي دعــويٰ: د جزائی اجراآتو دقــانون د حكمونو مطابق د محكمې په وړانـدې د څارنوال لخوا د مجازاتو غوښته ده

​مطالبـۀ مجـازات از طرف څارنوال مطابق به احکام  قانون اجراآت جزائی به پیشگاه محکمه.

قانون اجرآت جزائی افغانستانda.waie.ja.za.ieدعوای جزائی

د جرم د اثبات دلايل:  د جرم د اثبات دلايل عبارت دي له: ۱ -د تورن اقرار. ۲ -د شاهدانو شهادت. ۳ -سندونه. ۴ -په صف كې په بالمواجهه توګه د مظنون پېژندل. ۵ -قراين 

​دلایل اثبات جرم عبارت اند از: ١ -اقرار متهم. ٢ -شهادت شهود. ٣ -اسناد. ٤ -شناسائی مظنون طـور بالمواجهـه درصف. ٥ -قراین

قانون اجرآت جزائی افغانستانda.la.il.e.es.bat.e.jur.mدلایل اثبات جرم

د سترې محكمې ديوانونه: ستره محكمه له لاندې ديوانونو څخه جوړه ده: ۱ -د عمومي جزا ديوان. ۲ -د عامه امنيت ديوان. ۳ -د مدني او عامه حقوقو ديوان. ۴ -سوداګریز ديوان.۵ -د نظــامي جرمونــو او داخلــي او خارجي امنيت پـر ضـد جرمونـو دیوان

​ستره محکمه متشکل از دیوان های ذیل می باشد: ١ -دیوان جزای عمومی. ٢ -دیوان امنیت عامه. ٣ -دیوان مدنی و حقوق عامه. ٤ -دیوان تجارتیدیوان جرایم عـسکری، جـرایم خارجی. نظامى و جرایم علیه امنیت داخلـی و خارجی

سائر منابعde.wan.ha.ie.st.er.a.mah.ka.maدیوان های ستره محکمه

مخالفه راْیه: که چېرې د قضایي هیئت له غړو څخه یو د نورو قاضیانو له نیول شوي تصمیم سره موافقه رأیه ونلري، مکلف دی خپله رأیه په اقليت سره په فیصله کې د حکم د نص له لیکلو وروسته، په مستدله توګه درج کړی 

​هرگاه یکی از اعضای هیأت قضائی به تصمیم اتخاذ شدۀ سایر قضات رأی موافق نداشته باشد، مکلف اسـت رأی خود را بعد از تحریر نـص حکـم، در فیصله به اقلیت، طـور مسـتدل درج در نماید 

قانون اجرآت جزائی افغانستان رأی مخالف

د جزايي دعويٰ او مجازاتو سقوط: جزايي دعويٰ او مجازات پـه لانـدې حالاتو كې ساقط یا درول کېږي: ۱ -د وخت د تېرېدو (د مرور زمان) په حالت كې. ۲ -د تورن د مړينې په صورت كې. ۳ -د عمومي عفوې په صورت كې. ۴ -د هغۀ قانون دحكم د الغاء په صورت كې چې مرتكبه عمل يې جرم ګڼلی دى. ۵ -دجزائی اجراآتو د قانون په دري شپېتمه ماده كې د درج شوو جرمونو په هكله، له شكايت څخه د مجني عليه د انصراف په صورت كې. ۶ -په هغۀ صورت كې چې شخص دمخه په عين جرم تر محاكمې لانـدې نيـول شوى او په هكله يې قطعي حكم صـادر شوى وي. ۷ -مرورزمان د اړوندو مقامونو له ارادې څځه بهر د سببونو او علتونو پـه وجـه درول کېږي، د مرورزمان بیا پیلېـدل د درول شوي وخت پای ته رسول دي

​دعوای جزائی ومجازات درحالات آتی ساقط یا متوقف می گردد: ١ -در حالـــــت مـــــرور زمان. ٢ -درصورت وفات متهم. ٣ -درصورت عفو عمومی. ٤ -در صورت الغای حکم قانونی کـه عمل مرتکبه را جرم شمرده است. ٥ -درصورت انصراف مجنی علیه از شـکایت در مـورد جـرایم منـدرج مــادۀ شصــت وســوم ایــن قانون. ٦ -در صورتی که شخص قبلاً به اتهام عین جرم مورد محاکمه قـرار گرفتـه و حکـم قطعـی در مـورد صادر شده باشد. ۷ -مرور زمان بنا بر علل و اسـباب خارج از ارادۀ مقامات مربوط متوقف گردد، آغاز مجدد مرور زمان موقـوف به پایان زمان توقف می باشد


قانون اجرآت جزائی افغانستان سقوط دعوای جزائی و مجازات
تأریخ
نوع محتوامعلومات مکملتربیوگرافی مختصرتصویرعنوان
رجال سیاسی و شخصیت های تاریخیسردار ایوب خان در جنگ میوند

​جنگ دوم افغان وانگلیس با نام نامی سردار ایوب خان (ابن امیرشیرعلیخان)، فاتح نبرد میوند  وملالی دوشیزه دلیر افغان پیوند گسست ناپذیر دارد. همانگونه که مردم کابل وحومه آن قیام عمومی برضد انگلیسها راآغاز کردند ودر تمام جبهات نبرد دشمن را به زانو در آوردند،در ادامه این قیام جنگ میوند نیزیک جنگ ظفرمند وفیصله کن و نقطه عطف تاریخی آن به حساب می رود.
بخش مهم وسرنوشت ساز جنگ دوم افغان و انگلیس، هشت ماه بعد از قیام کابل وحومه،در غرب کشور، در دشت میوند در تحت قیادت سردار ایوب خان غازی درروز۲۷جولاى ١٨٨٠ميلادى بسر آورده شد که به «جنگ میوند» شهرت یافت.
 دراین جنگ که قوای انگلیس تحت سرکردگی وهدایت  جنرال بوروزنتوانسته بود جلو قوای ایوب خان را درکنارهلمند(گرشک) بگیرد، در دشت سوزان میوند با رزمندگان افغان روبروگردید وتوپخانۀ دشمن تلفات سنگینی به افغانها وارد کرد، در لحظاتی که پله جنگ به نفع دشمن سنگینی میکرد ، يک دوشيزه افغان بنام ملالى با سرودن «يک لندى پشتو» کارنامۀ افتخار برانگيز آفريد ودرتن افغانهای شکست خورده روح  وروان تازه دمید وشکست آنان را به پیروزی برنیروی دشمن اشغالگر مبدل کرد                                                                                                 

ایوب خان