شرح | معرفی مختصر | کتگوری | اسم یا کلمه |
منابع آبى افغانستان با درنظر داشت جغرافياى طبيعى و موقعيت کوه هاى آن به سه حوزه آبى ذيل تقسيم نموده ميشود: ۱- حوزه آبى پامير وشمال هندوکش، ۲- حوزه آبى جنوب هندوکش وسفيدکوه، ۳- حوزه آبى هلمند وهريرود.
3-در حوزه آبى سوم( هلمند وهريرود) : رودخانه های متعددى در جريان ميباشند که اين درياها عمدتاً از دامنه هاى کوه بابا در مناطق مرکزى کشور سرچشمه ميگيرند. دراين حوزه آبى هم استفاده از آب رودخانه هاى آن به تناسب نياز هاى محيطى محدود بوده و اين آبها بدون استفاده پس از طى مسافت نسبتاً طولانى در خاک افغانستان، وارد کشور ايران شده و مناطق وسيعى را در ولایات های سيستان و بلوچستان وخراسان آنکشور آبيارى مينمايند. هلمند وهريرود مهمترين رودخانه هايى ميباشند که درين حوزه آبى درجريان هستند که ما دراينجا بنابر اهميت سياسى و اقتصادى آنها هريکى را به صورت جداگانه و به صورت مختصر مورد بررسى قرار ميدهيم. | رود غور و رود مالمند و رود زرمردان از معاونين مهم فراه رود به حساب مي آيند. رود غور داراي حوزه آبگير 7220 كيلومتر مربع و رود مالمند داراي حوزه آبگير 1420 كيلومتر مربع و رود زر مردان داراي حوزه آبگير 1090 كيلومتر مربع مساحت مي باشند. معاونين فراه رود كه در ارتفاعات (1500- 2000 متر) واقع شده اند مقدار آب فراه رود را بالابرده جمعاً شامل 21000 كيلومتر مربع حوزه آبگير ميباشد كه 70 فيصد حوزه آبگير فراه رود را تشكيل مي دهند. متباقي حوزه آبگير فراه رود در اراضي هموار 9000 كيلومتر مربع بوده كه چندان حايز اهميت نيست ، زيرا بعضي اوقات در اين رقبه معاونين آن فاقد آب مي باشد و يا گاهي هم بصورت نوبه يي و مؤقت در فصل بهار داراي مقدار حداقل آب بوده و به منظور زراعت از آن استفاده مناسب صورت نمی گیرد. زمين هاي زراعتي ايكه توسط فراه رود آبياري مي شود معادل 59200 هكتار بوده قسمت بيشتر آن در ساحل راست فراه رود موقعيت دارد. | دریا | دریا غور- مالمند- زرمردان |
| راه بهارک الی شغنان: شغنان در شمال فیض آباد آخرین نقطه بدخشان بوده و به خط روسی و افغانی واقعست راهیکه بهارک و شغنان را بهم وصل می کند از بهارک آغاز و به خط سرک فیض آباد غرباً در حدود ۳ کیلومتر را پیموده بعد به طرف شمال به دره تنگی داخل می گردد و تقریباً تا ۶ کیلومتر راه پر پیچ می باشد ولی بعد هموار شده بزیر کوتل (بام دره) می رسد از زیر کوتل تا فراز آن که تخمین ۶ کیلومتر مسافه را در بر میگیرد راه خیلی پر پیچ و تند بوده به زحمت زیادی طی می شود از فراز کوتل تا مسافه تقریباً ۳ کیلومتر سر نشیبی کوتل بهمین ترتیب پیموده می شود بدیگر طرف کوتل سرک بیک دشت وسیع و اراضی چمن زار واصل می شود این دشت به نام دشت شیوه مسمی بوده تخمیناً از ۴ الی ۶ کیلومتر وسعت دارد تپه های کم ارتفاع وسر سبزی درین خطه وجود دارد خود چمن با تپه های مجاور آن چراگاه وسیع را تشکیل میدهد که در موسم تابستان کمند های سرکاری و گله های مردم مالدار کوچی به کثرت درین جا می چرد و هر طرف خیمه ها و غژدی های شان بر پا می گردد در قسمت اخیر این دشت راه در بین تپه های سر سبزی سیر نموده پس از قطع مسافه تخمین ۱۵ کیلومتر به آبادی مختصری که به نام (پیر نخچیر) معروف است می رسد از موضع پیر نخچیر سرک استقامت خود را به طرف شرق تغیر داده پس از مسافه تقریباً ۹ کیلومتر به کوتل شیوه (حوض بدری جمال) واصل می شود. کوتل شیوه به استقامت شرقا غربا واقع گردیده طول آن تقریباً ۳ کیلومتر و عرض آن یکنیم کیلومتر تخمین می شود راه سرک عمومی از کنار چپ کوتل عبور نموده و در حصه وسطی کوتل سرک به طرف شمال میل می کند و بعد از مسافه تقریباً ۵ کیلومتر بپای کوتل دیگری به نام غار جبین) می رسد این کوتل نسبت به کوتل بام دره هموار ولی کاملاً سنگلاخ می باشد، از پای کوتل تا حصه بالائی آن ۳ کیلومتر تخمین می شود و از فراز کوتل تا ۶ کیلومتر دیگر نشیب آن طرف کوتل را پیموده بالاخره به تهانه محافظین کوتل واصل می گردد نزدیک این تهانه بعضی قریه جات و آبادیها دیده می شود. بعد از تهانه سرک نشیب باقیمانده کوتل را طی و پس از قطع مسافه تقریباً ۶ کیلومتر دیگر به شغنان می رسد در دو طرف این کوتل آب باریک که از ذوب برف و چشمه سار های مجاور دره ها جریان می یابد به نظر می آید. (قاموس جغرافیای افغانستان) | مسیر راه | مسیر راه بهارک - شغنان |
| راه بهسود و پنج آب مرکز حکومتی کلان: از بهسود سرکی به طرف پنج آب مرکز حکومتی کلان، میرود بعد از ۹ کیلومتر یک وادی سرسبز و نسبتاً پرجمعیت که مشتمل به پنج شش قریه خورد بزرگ است واقع شده این موضع به نام (راقول) موسوم بوده و یک باب مکتب ابتدائی هم در انجا تأسیس یافته است سرک از آبادی ها گذشته در بین یک دشت همواری که بیش از ۴ کیلومتر طول نداشته و به صورت سطح مرتفعی دیده می شود امتداد یافته و آبادی های متعدد و پراگنده ئی باطراف و جوانب سرک به فاصله های متفاوت قرار گرفته است حینکه سرک بر فراز این سطح بر می آید هموار و مسطح به نظر می رسد ولی سرک مذکور به تیغهٔ باریک و امتداد کوهی که تخمین (۳۰۰) متر ارتفاع دارد امتداد یافته است و بهر دو جانب سطوح پست و بلند و دور نمای وادی های کوچک و بزرگی که در بین کوه بچه های کم ارتفاع موقعیت دارد. جالب دقت می باشد این پوزه بالاخره به معبر رود هلمند انجام می یابد و سرک دفعتاً از نشیبی تندی سرازیر می شود و از سرپل دریا گذشته بلافاصله بکوه بچه تندی که به نشیب مذکور متناظر می باشد بر میخورد این کوتل را کوتل (ملا یعقوب) نامیده اند. بر فراز این کوتل باز سرک در سطح مرتفع و همواری سیر می کند بعد از قطع تخمین (۱۸) کیلومتر به منزل دیگری که کاملاً در بین دره تنگ و طولانی واقع و موسوم به (موشک) است پیش میرود و بعد به رباط دهن رشتقه، می رسد درین جا چند خانه موجود ولین تیلفون هم تمدید گردیده است از دهن رشقه به بعد راه تایک اندازه هموار بوده در بین دره طولانی و آبادی های موسوم به (درازقول) در کنار آب سیراب می نماید در آخر این دره یک کوتل کم ارتفاعی کائن و یک رباطی به نام (زرد سنگ وجود دارد پس از قطع مسافه یک منزل دیگر که از دو کوتل دیگر به نام (خارپوش و کارتوسی) عبور می نماید سرک به مرکز حکومت کلان دایزنگی یعنی موضع پنجاب مواصلت می کند از پنجاب دو سرک دیگر منشعب گردیده که یکی به سمت غرب طرف کرمان و لعل تمدید یافته و راه هرات و کابل می باشد و سرک دیگر به سمت شمال غرب ممتد و از دره غرغری گذشته به حکومتی یکاولنگ و از آنجا به بامیان تمدید گردیده است راه دوم بین کابل و دایزنگی می باشد که اینک هر کدام آن را بالنوبه تذکر می دهیم. (قاموس جغرافیای افغانستان) | مسیر راه | مسیر راه بهسود - پنج آب |
| راه بین پل خمری و خان آباد: این سرک از پل خمری جدا و به طرف شمال مغرب در دامنه کوه کم ارتفاعی سیر نموده پس از طی (۷) کیلومتر سمت امتداد خود را به طرف مشرق تغیر و داخل اراضی شاداب بغلان می گردد و بعد از (۶) کیلومتر دیگر به شهر صنعتی بغلان که در آنجا فابریکه بزرگ قند سازی دائر است مرکز نایب الحکومگی قطعن می باشد توصل می نماید درین جا اساس شهر جدیدی طرح گردیده است و یک سلسله دکاکین و عمارات متعددی از قبيل هوتل، شفا خانه مکتب متوسطه و منازل بود و باش مأمورین دولتی و غیره مؤسسات تجارتی آباد و باغ های مشجر احداث گردیده است بعد ازین جا سرک کاملاً در اراضی مزروع و آبادی ها سیر نموده به شهر جدید بغلان که یک باب مكتب ابتدائی نیز آنجا دائر است واصل می شود. تخمین ۹ کیلومتر بعد از این موضع سرک به داخل اراضی لامزروع و بین فرازها و نشیب های تپه ها ممتد می شود درین حصه سمت سیر سرک از شرق به شمال منحرف شده به زیر کوتل (جلوگیر) می رسد و از کوتل گذشته به موضع (علی آباد) می رسد درین جا نیز چند دکان و آبادیهائی دو طرفه سرک دیده می شود سرک از علی آباد به دو شعبه منقسم شده یکی آن معبر آب دریا تعقیب و به کندوز اتصال می یابد راه دیگری به طرف شرق سمت خود را تغییر داده بر یک سطح مرتفع و خشک و لامزروع بر می آید و سطح همواری را پیموده پس از مسافه ۳۰ کیلومتر به موضع (سر دورۀ خان آباد) واصل می گردد به طرف چپ در سطح پستی منظره عمومی دورنمای حوزه خان آباد جلب توجه می نماید بالاخره سرک استقامت خود را به طرف شمال گشتانده پس از طی یک مسافه بسرزمین پست و هموار و شادابی سیر و مستقیماً پیش رفته به شهر خان آباد وصل می گردد. (قاموس جغرافیای افغانستان) | مسیر راه | مسیر راه پلخمری - خان آباد |
| راه بین پل خمری و مزار شریف: سرک مزار شریف از طرف شمال پل خمری آغاز یافته پس از طی مسافه کمی از بین آبادیها و کنار فابریکه نساجی گذشته داخل اراضی مسطح و شاداب غوری جدید می گردد که اخیراً تحت آبیاری آورده شده است و بعد از طی (۵) کیلومتر سمت خود را از جنوب به شمال مغرب تغییر میدهد و بعد از قطع مسافه (۳) کیلومتر دیگر از موضع چین زائی عبور نموده و در (۱۵) کیلومتری پلخمری به اراضی نی زاری می رسد که به نام (چشمه شیر) معروف است از چشمه شیر باز سرک سمت خود را به طرف غرب تغییر داده از دشت همواری می گذرد و به (رباطک) واصل می شود درینجا یک رباط و چند دکان وجود دارد. لین تیلفون هم به این جا تمدید شده است ازینجا به بعد در فراز و نشیب تپه هائی که بعضاً جنگل های پسته می باشد سیر می کند و بالاخره در حاشیه وادی اییک از دریای خلم گذشته به اراضی سرسبز و شاداب ایک داخل می شود از اییک سرک به سمت شمال سیر نموده بعداً از قریه جات و قصبات قسمت شمال وادی ایک و رباط حضرت سلطان و صیاد می گذرد و به تنگی تاشقرغان داخل می شود، طول تنگی از صیاد الى تاشرغان (۳) کیلومتر بوده و تقریباً پنجصد متر اخیر آن به درجه ضیق است که غیر از سرک و مجری آی که به اندازه عرض سرک است دیگر جایی وجود ندارد. تنگی تاشقرغان یک حوزۀ سرسبز وسیع و باغستان است که در بین آن منازل اهالی بعضاً به صورت انبوه و بعضاً به شکل پراگنده واقع شده است و بعد از تخمین ۹ کیلومتر که تماماً سرسیز می باشد بالاخره در حصه وسطی این خطه سرک به شهر تاشقرغان وصل می شود و از آنجا سرک به طرف غرب امتداد یافته تا مزار شریف می رسد که ۵۸ کیلومتر مسافه دارد در ارض راه و باطن های نائب آباد و گوریمار واقع بوده و اراضی اطراف و نواحی آن تماماً دشت و لم يزرع می باشد و در دو طرفه سرک بین تاشقرغان و مزار شریف قریه های نزدیک دیده نمی شود. (قاموس جغرافیای افغانستان) | مسیر راه | مسیر راه پلخمری - مزارشریف |
| راه خان آباد و فیض آباد: راهیکه خان آباد و فیض آباد بدخشان را وصل می کند، از خان آباد جدا شده به تالقان واصل و از آن جا به طرف فیض آباد امتداد می یابد بدین قرار که تا حوزه تخمین ۱۷ کیلومتری تالقان سرک به طرف شرق در بین آبادی و مزارع امتداد و پس از طی مسافه (۱۷) کیلومتر در بین تپه ها در حصه فراخنای دره به اراضی همواری موسوم به (دشت روبا) می رسد در بین این دشت یک رباط سرکاری موجود است و ازینجا به بعد باز سرک در داخل دره های تنگ و را های پر پیچ سیر و از چندین کوتل گذشته بالاخره پس از طی تخمین ۳۵ کیلومتر مسافه از مناطق کلفگان و چنار گنجشکان که آبادی های مختصری دارد عبور نموده به دره سر سبز و خرم و پر نفوسیکه به نام (مشهد) یاد می شود واصل می گردد. مشهد مرکز حکومتی کشم بوده چندین دکان و آبادی های مختصر و باغ ها و اراضی سرسبز و شادابی دارد که ذریعه (دریای کشم) آبیاری می شود (کشم) خود که در حوزه این حکومت نقطه پر نفوس می باشد از حکومتی به فاصله ۱۰ کیلومتر طرف جنوب واقعست. علاو تا یک راه دیگر موتر رو ازین موضع به طرف شمال جدا شده است که خط سیر دریا را تعقیب کرده اول به (رستاق) و از آنجا به چاه آب (وینگی قلعه) امتداد یافته است سرک فیض آباد ازین موضع به طرف شرق امتداد می یابد و پس ازین که از علاقه کشم عبور می نماید به اراضی کوهستانی داخل شده در بین سلسله کوها به پیچ و تاب سیر و بعد از طی (۴۵) کیلومتر مسافه به (درایم) بین کشم و فیض آباد می رسد که نخستین رباط می باشد سرک از (درایم) گذشته را های پر پیچ را در بین فراز و نشیب دره ها و کوه بچه ها می پیماید و پس از طی (۱۵) کیلومتر مسافه به سطح مرتفع بر می آید این سطح مرتفع به نام (اركو) معروف بوده و در آن آبادی های مختصری به صورت پراکنده وجود دارد. در حصه وسطی این سطح مرتفع یک رباط نیز موجود است درختم این سطح مرتفع سرک از کوتل (ریزگان) گذشته به طرف وادی فیض آباد سرازیر می شود از فراز کوتل الی فیض آباد در حدود ۱۲ کیلومتر مسافه تخمین می شود بعد از قطع این مسافه سرک از یک (پل خشتی) که بر (دریای کوکچه) اعمار شده است از سمت جنوب داخل فیض آباد می گردد. (قاموس جغرافیای افغانستان) | مسیر راه | مسیر راه خان آباد - فیض آباد |
دره دوم به طرف شرق پائین شده به داخل اقوام منگل پیش میرود، دره سوم به طرف جنوب مشرق پائین شده به جدران امتداد می یابد و این دره عبارت از دری خیل بوده و سرک خوست هم به همین دره سرازیر می شود و از اینجا بعد سرک در بین جنگل های غلو (ارچه، جلغوزه، سرو) بلوط سیر می کند به دو طرف دره بین جنگلها آبادی های مردمان جدران در بعضی حصص انبوه و در بعضی حصص انبوه و در بعضی حصص بصورتی که قلعه دیده می شود بالاخره سرک پس از طی تقریباً (۱۷) کیلومتر بموضع (وزی) که مقر علاقه داری دری خیل می باشد مواصلت می نماید از وزی به بعد سرک استقامت خود را به طرف مشرق گردانیده و وضع مارپیچی خود را هم از دست میدهد و صورت راه همواری را اختیار می نماید که در ساحل و دو طرفه دریا انار باغ های متعدد و منازل اهالی را بر فراز، کوها جنگل های ارچه جلغوزه و سرو کوهی و غیره بنظر میآید پس از طی تقریباً (۲۹) کیلومتر از پل سید خیل عبور نموده به آبادیها و قلعه های المره می رسد در المره دره هم وسعت کافی یافته زمین های مزروعی و باغ های زیادتری به مشاهده می رسد. در حصه وسطی و فراخنای این دره قریه های موسوم به کپلی پلی، لوله قرار گرفته و به طرف دست چپ قلعه سرکاری مقر علاقه داری المره واقع و به طرف دست راست بر فراز پشته بلندی قلعه مستحکم عسکری موسوم به نادر) شاه کوت) کائن می باشد، پس از طی تخمین ۹ کیلومتر از المره به میدان وسیع و اراضی سرسبز و شاداب علاقه مندوزائی به نام علاقه داری اسمعیل خیل می رسد این موضوع از شادابترین حصه این وادی بوده مزروعات، گندم، جو، جواری شالی و باغ های، سیب، انگور، زردآلو آلو انار کم و بیش دیده می شود در اسمعیل خیل بکنار سرک عمومی تعمیر عصری برای مکتب آباد گردیده است. بعد از اسمعیل خیل سرک به اراضی همواری که در بعضی حصص سرمه ریگ دارد و برای زراعت مساعد نبوده و لامزروع مانده است سیر می کند و بالاخره پس از مسافه تخمین ۱۲ کیلومتر دیگر به خوست مقر حکومتی و قرارگاه فرقه عسکری مقیم آنجا مواصلت می نماید. (قاموس جغرافیای افغانستان)
| راه بین خوست و گردیز: خوست به طرف جنوب مشرق گردیز به فاصله (۱۱۶) کیلومتر واقعست سرکیکه از طرف جنوب شهر گردیز کشیده شده بعد از طی تخمین یک کیلومتر به دو شعبه تقسیم می شود، یک حصه آن به طرف مغرب امتداد یافته بارگون میرود که پیشتر ذکر شد و شعبه دوم همین سرک است که بخوست میرود. نخست سرک به سمت جنوب و سپس به طرف شمال مشرق سیر نموده در «سینگی» کوهی که حدود جنوبی رود احمد زائی را تشکیل میدهد متدرجاً با بالا برآمده آبادی ها و سر سبزی های رود احمد زائی را به طرف دست چپ قرار میدهد این سرک در حصه و سطی رود در موضع (ميلن) بصورت نیم دائره گولائی کوه را پیموده بالاخره بر فراز کوتلی موسوم به (سروتی) بر می.آید از فراز کوتل طوریکه مشاهده می شود سه دره به سه جهة فرود گردیده است، دره اول به طرف شمال و آن عبارت از همین درۀ میلن می باشد که برود احمد زائی وصل می شود. . (قاموس جغرافیای افغانستان) | مسیر راه | مسیر راه خوست - گردیز |
| سرک بین دایزنگی و بامیان: این سرک از دایزنگی به سمت شمال مغرب در داخل دره ئی به نام «غرغری» پیش رفته و بعد از طی ۴ کیلومتر در بین آبادیها سمت خود را به طرف شمال و شمال مشرقی تغییر داده، تدریجاً ارتفاع می گیرد و به کوتل (خرقول) بالا میرود و پس از طی کوتل نشیب آن طرف کوتل را به خط منکسر طی نموده در پای کوتل از جوار یک قریه به نام (جنگلک) می گذرد که نخستین قریه (سبزقول) مربوط (حکومت یکاولنگ) می باشد بعد از طی مقداری مسافه داخل دره شده و در حصه وسطی دره به سمت شرق از کوتل دیگری می گذرد و به دره دیگری که (سر بلاق) نام دارد فرود می آید و در آخر دره در موضعی که به اسم (نیک) یاد می شود به وادی یکاولنگ داخل می گردد همینکه سرک از دره بر می آید به سمت راست دور خورده پس از قطع یک کیلومتر مسافه به مرکز حکومتی یکاولنگ وصل می شود. فاصله بین دایزنگی و یکاولنگ تخمیناً (۳۰) کیلومتر بوده موتر در ظرف ۲ الی دونیم ساعت ۲ ساعت آن را طی می کند.(قاموس جغرافیای افغانستان) | مسیر راه | مسیر راه دایزنگی - بامیان |
| راه شبرغان به میمنه: شبرغان مرکز حکومتی کلان بوده بین میمنه و مزار شریف. که راه رسیدن از مزار به طرف میمنه از شبرغان می گذرد. واقعیت درین جا اساس شهر جدیدی وضع شده و یک تعداد دکان آباد گردیده در وسط آن باغ عمومی احداث و عمارات عالیشان حکومتی، مسجد جامع و عمارت مکتب و هوتل عصری به شکل زیبائی اعمار گردیده است. بعد از شبرغان سرک در داخل تپه های شن زار سیر نموده پس از مسافه تخمین ۵۲ کیلومتر از منزل (خواجه در کوه) و (شاه مردان) عبور کرده به شهر اندخوی که اولین آبادی علاقه میمنه می باشد می رسد. همچنان از شبرغان یک راه دیگر به طرف جنوب سر پل میرود که یکی از مواضع معمور و خوش آب و هوا و صیفیه مزار می باشد فاصله بین شبرغان و (سر پل) تخمیناً ۵۸ کیلومتر می باشد راه اندخوی و میمنه از قسمت شرقی شهر اندخوی سرک به طرف جنوب جدا می شود در بین اراضی سر سبز و شاداب مضافات شهر و علاقه (قرعان) سیر نموده به فاصله ۱۲ کیلومتر از اندخوی به موضع (قرمقول) می رسد درین جا بازار مختصری وجود دارد بعد از گذر از (قرمقول) سرک سمت خود را به طرف غرب تغییر داده اراضی شنزار و یک تپه کوچک شنزاری را پیموده به دشت هموار و لامزروعی سیر می کند. پس از طی تقریباً (۵۲) کیلومتر از اندخوی از کنار دولت آباد گذشته به وادی سر سبز و شاداب علاقه شیرین تگاب می رسد در شیرین تگاب به دو طرف سرک اراضی مزروع و باغستان و آبادی های زیادی واقعست. شیرین تگاب از میمنه به فاصله تخمین ۵ ۴ کیلومتر قرار دارد سرک بالاخر از آبادیها و سرسبزی های این منطقه گذشته بر یک سلسله کوه بچه ها و تپه های کوچکی سیر و نشب چندی را پیموده از سمت شرقی به وادی میمنه داخل و پس از قطع مسافه کمی به شهر میمنه واصل می شود. میمنه از اند خوی ۱۴۰ کیلومتر از شبرغان ۲۰۵ کیلومتر از مزار شریف ۳۳۸ کیلومتر و از کابل ۹۵۹ کیلومتر فاصله دارد.(قاموس جغرافیای افغانستان) | مسیر راه | مسیر راه شبرغان - میمنه |
| راه غزنی الی قندهار: همینکه سرک از شهر غزنی خارج می گردد مستقیماً به طرف جنوب رهسپار شده به منزل نانی که اولین منزل بین غزنی قندهار است می رسد درین حصه وضعیت اراضی تبدیل یافته و سرک به دشت شلگر واصل می شود سپس از منزل موشکی و علاقه قره باغ که منطقه سرسبز و پر جمعیت بوده مقر حکومتی محلی آنجا می باشد مواصلت می نماید بعد از قره باغ سرک اراضی خشک و لامزروعی را قطع نموده از منازل کوه آهن و دشت مقر و رباط (او به) گذشته به آبادی های مقر واصل و پس از طی مسافۀ کمی وارد مقر می شود .(قاموس جغرافیای افغانستان) | مسیر راه | مسیر راه غزنی - قندهار |