سراج التاریخ
فیض محمد کاتب در ۱۶ رمضان سال ۱۲۷۹ هجری قمری (۱۶ حوت ۱۲۴۱ خورشیدی) در در روستای زردسنگ ولسوالی قره باغ غزنی به دنیا آمد و در ۱۶ شعبان ۱۳۴۰ قمری ( ۱۶ جدی ۱۳۰۹) خورشیدی در گذشت. او پسر وکیل سعید محمد از شاخه شاه طایفه محمد خواجه می باشد.
در زمینه تحصیلات رسمی ملا فیض محمد کاتب، اطلاع دقیقی در دست نیست و گفته می شود، که خود او نیز در این زمینه اشاره ای نکرده است، اما تنها از یک تن از اساتید خویش به احترام یاد می کند، که او فردی به نام مولوی محمد سرورخان اسحاق زی، از علمای اهل سنت می باشد، که کاتب تحریر اقلیدس و خلاصه الحساب را نزد وی فراگرفته است.
آنچه از لابلای آثار به جا مانده از وی و اسناد دیگر به دست می آید، کاتب بعد از تحصیلات مقدماتی در زادگاهش روانه نجف / ایران شد و مدتی در آنجا به تحصیل علوم دینی و حوزوی پرداخت. سپس به شهر لاهور / پاکستان امروزی که در آن زمان بخشی از هند محسوب می شد برای ادامه تحصیل رفت. بعد از آن راهی کابل شده و مدتی نیز در آنجا مشغول کسب علم و دانش بوده است.
فیض محمد در زمان حکمروایی شاهانی چون: عبدالرحمن‌خان، حبیب‌الله خان، امان‌الله‌خان، حبیب‌الله کلکانی و محمدنادر خان، زندگی کرده است و در دربار عبدالرحمن خان به عنوان نویسنده نامه‌ها و فرمان‌های دولتی کار کرد، که از همین رو وی به کاتب معروف شد.
چون فیض محمد کاتب بحیث یک نویسندۀ آنزمان محسوب می شد، از همین جهت امیرحبیب الله خان از وی خواست، تا کتاب "تاریخ نوین افغانستان" را از عصر به قدرت رسیدن سلسله سدوزایی ها تا دوران حکومت خودش به رشته تحریر درآورد. برای این منظور، تمام آرشیو دولتی، اسناد و مدارک دست اول، نامه ها و فرمان ها، گزارش های روزمره از جبهات جنگ و سایر گزارشات مملکتی را که در ارگ شاهی موجود بود، در اختیار کاتب قرار داد و از وی خواست، تا قبل از چاپ، کتاب را در اختیار امیر و چند تن از شخصیت های صاحب نظر قرار دهد. از آن پس، کاتب شروع به نوشتن کتاب کرد که نام کتاب را "تحفه الحبیب" گذاشت. از آنجایکه مطالب آن طبق میل امیر و چند تن از شخصیت های صاحب نظر نبود، کتاب هیچوقت چاپ نشد و جلد اول و دوم آن در کتابخانه نسخ خطی وزارت اطلاعات و فرهنگ در کابل نگهداری می شود و بر روی برخی از سطور و صفحات آن، خطوط سرخی وجود دارد، که توسط امیر حبیب الله خان کشیده شده است.
اما کتاب دیگرِ که توسط کاتب در دوران سلطنت امیر تحریر شده است، بنام سراج التواریخ میباشد، با مقدمه ای به قلم خود امیر حبیب‌الله خان در سال ۱۳۳۱ هجری قمری در کابل منتشر شد.
فیض محمد کاتب در سال ۱۳۰۱ ش به عنوان نماینده مردم در لویه جرگه پغمان سهم گرفته بود، که در آن قانون اساسی افغانستان که قبلا تدوین شده بود توسط نمایندگان مردم تصویب شد.
فیض محمد کاتب مدتی عضوِ داراالتألیف وزارت معارف امانیه بود و در عین حال به تدریس تاریخ و ادبیات در «لیسه حبیبیه» می‌پرداخت و از طرف دیگر کتب درسی مدارس جدیده را تصحیح می‌کرد.
گفته میشود، که کاتب به علت نافرمانی از حکومت وقت، مورد بدبینی حبیب الله بچۀ سقاو قرار گرفت و امیر برادرش حمیدالله را برای سرزنش آنها به منطقه چنداول فرستاد. وی کاتب و چند تن دیگر را مورد ضرب و شتم قرار داد که در آن وقت کاتب در سن ۷۰ سالگی قرار داشت و وضعیت جسمانی مناسبی نداشت. او برای تداوی به ایران رفت، اما نتیجه بخش نبود و سرانجام در ۱۶ جدی ۱۳۰۹ ش چشم از جهان فروبست.
