| شرح | معرفی مختصر | کتگوری | اسم یا کلمه |
اشجار مثمر و غیر مثمر آن عبارت ست از توت، زرد، آلو، ناك، چارمغز، اما درخت توت آن قابل تعریف است زیرا یکی از وسائل مهمهٔ معیشت اهالی پنجشیر توت تازه و توت خشک و تلخان می باشد که آرد توت است استعمال توت و قوۀ آب و هوای پنجشیر تأثیر بارزی در صحت و فعالیت مردم این سامان، دارد هوای آن در زمستان خیلی سرد و برفباری آن زیاد است طوریکه عبور و مرور درین اوقات مشکل می گردد در قلل کوها تا موسم تابستان هم برف ذوب نگردیده بعضاً دره های آن فقط پنجماه (جوزا، سرطان، اسد سنبله، میزان) از زیر برف برمی آید، تابستان آن معتدل است موسم باران پنجشیر برج حمل و ثور است و بعضاً در جوزا هم بارندگی وجود دارد. حیوانات اهلی آن عبارت ست از گاو، گوسفند، گدی، بز، اسپ، خـر، حيوانات وحشی آن، آهو، روباه، پلنگ، گرگ دله خفك وندك و سگ آبی است. طیور آن منحصر به كبك و قره قوش می باشد در کوهای پنجشیر بعضی حیوانات مانند خرس و پلنگ نیز سلامش وجود دارد، زمین پنجشیر کوهستانی و سنگ زار است خاک آن برای زراعت آنقدر مساعد نبوده با آنهم گندم، جو، جواری، باقلی، مشنگ و شاخل کاشته می شود، تنها جو و جواری به اثر کوشش مردم حاصل خوب می دهد. بعضاً گیاه ها و نباتات که خواص طبی دارد نیز در اینجا پیدا می شود دریای پنجشیر از کوه خاواك و كوتل مارزو سرچشمه گرفته با نهرهای خوردیکه از دره های جبال سرازیر می شود یکجا شده دریای بزرگی را تشکیل، می دهند معاونين مهم این دریا شور به نهر پارنده آب پیاوشت است. این دریا وقتیکه از درهٔ پنجشیر خارج شد در جلگه کوهستان سمت شمالی کابل منتهی می گردد و در آنجا نهرهای برای آبیاری زمین های قابل زراعت جدا می گردد. طول این دریا تخمیناً به ۱۰۱ کیلومتر می رسد موقع آبخیزی دریای پنجشیر برج جوزا ست و بعدا آب آن کمتر می شود. سرك جدیدی نیز به موازی دریای مذکور تمدید گردیده که از گلبهار تا بازارك به حدود تقریباً ۳۴ کیلومتر امتداد یافته و برای عبور و مرور انواع وسایط نقلیه مساعد است، لیکن این راه به صورت پیاده رو به حالت سابق خود تا کوتل خاوا راه رفت و آمد را بین پنجشیر و قطغن تشکیل می دهد. کوه بزرگی در اخیر قریهٔ پریان پنجشیر که به حدود انجمن مربوط بدخشان اتصال دارد، به نام کوه (مهرسمبر) شهرت داشته و مزاری هم بالای این کوه وجود دارد که اهالی سال یکبار به زیارت آن میروند در بعضی حصص کوه ها درختان بلوط یافت می شود. خصوصاً دره فراج که در آغاز درهٔ پنجشیر است با درخت بلوط مشجر است دیگر قسمتها خشک و سنگ زار می باشد. بازی های تفریحی اهالی پنجشیر عبارت اند از: بزکشی، نشان زنی، تفنگ بازی، تفنگ زنی و بیت خوانی، شعر خواندن پنجشیری ها به نوع خصوصی است که در دیگر جاها مشاهده نشده و غالباً به صورت دسته جمعی صورت می گیرد. در پنجشير يك دشت وسیعی موسوم به دشت (ریوات) وجود دارد و چند کوتل آن به نامهای ذیل یاد می شوند: کوتل نیل گاو، کوتل بابه علی، کوتل فرجغان، کوتل شابا، کوتل پرنديو، كوتل جنگلك و كوتل سكىچال. وجه تسمیه پنجشیر بین عوام شبهه نیست که کلمۀ پنجشیر که امروز در مورد تمام دره از دربند تا (پریان استعمال می کنم در آثار عموم جغرافیه نویسان و مؤرخین عرب و مأخذ فارسی قرون وسطی به صورت «پنج هیر» یا (پنجهیر) ضبط شده و این کلمه تنها اسم خاص بوده مردم پنجشیر عموماً به این عقیده هستند که پنجشیر قبل ظهور غزنویان (کچکن) یا (کچکنه) خوانده می شد در دورهٔ سلطنت سلطان محمود غزنوی موقعی که بند معروف «سلطان» را آباد می کردند اهالی را از دور و نزديك برای کار جمع می کردند و کسان سلطان به درهٔ پنجشیر هم برای جلب نفری آمده بودند. مردم پنجشیر جمع نشدند و نرفتند فقط از میان خود پنج نفر فرستادند چون ایشان کنار بند رسیدند سلطان فرمود که چرا باقی اهالی نیامدند این پنج نفر عرض کردند که چون منظور سلطان کار است از روی ما پنج نفر کار بسیار می شود و آنگاه بیل و کلند گرفته و واقعاً به صورت حیرت آوری کار کردند و پرگنه های بزرگ اشجار را می کندند و در نتیجه سلطان فرمود که اینها مانند (پنج شیر) هستند و مانند شیران مشهور اند کار می کنند. سپس این نام شهرت یافت و دره کچکن من بعد به (پنجشیر و باشندگان آن به پنجشیری معروف شدند. این پنج نفر بعد از انجام کارهای محوله به درۀ خویش برگشتند و در آغاز دره میان خود عهد بستند که در موارد مشکل همیشه جمع شوند و به مشورت هم کار کنند ایشان در نزد عوام به (پنج پیران) پنجشیر شهرت دارند و آرامگاه یا زیارتگاه تمام اهالی است اسامی پنج پیران و مدفن آنها قرار آتی است: خواجه ابراهیم در دربند، خواجه صفا در دو آب، خواجه کل ولی در تل (طول)، خواجه عارف در اریب، خواجه احمد بشارا در آستانه کلان پنجشیر از نظر سیاحت (توریزم) آینده بسیار درخشان دارد این درهٔ زیبا از نقطه نظر آب و هوا مناظر بدیع طبیعی آبهای خروشان و شفاف کوه گردی و شکار آهو و كبك و كبك ذرى آبهای معدنی، احجار و طبقات الارض در حوالی کابل نظیر ندارد و دهکده های قشنگ آن برای گذرانیدن ایام تفریح و رخصتی مناسبت تام دارد. معادن از حیث ذخائر معدنی نیز بی بهره نیست و معادن آن قرار ذیل است: １ معدن نقره وجود معادن نقره بطور محقق تا اکنون معلوم نیست ولی می توان گفت که در ساحه پنجشیر از حصه عموص مربوط علاقه داری حصه اول پنجشیر تا کوتل خاواك در طول ۴۸ کیلومتر بین رگهای کلینیت یعنی فلز معدنی سرب استخراج صورت گرفته است این حفریات شاید به دورهای قبل از حمله چنگیز هفتصد الى هزار سال قبل مربوط باشد قراریکه در سنه ۱۳۲۷ و ۱۳۲۸ از طرف وزارت معادن تحقیقات شده نقره پنجشیر از بین همین رگهای سرب معدنی استحصال شده و این رگها حاوی یک مقدار نقره می باشد. ２ معدن مس زمان کور در زمان کور پنجشیر جنس معدن (کاپیر پیرت) است که در اثر تماس میتامور فزم با سنگ آهك كه به مرمر تبدیل شده است در بین سنگ مرمر مذکور به وجود آمده اصل رگ معدن به ضخامت چهل الی پنجاه سانتی به استقامت تخمیناً هشتاد درجه از غرب به شرق امتداد دارد در سطح رگ مذکور ترکیب (مالاخیت) یعنی کاربونات مس به رنگ مخصوص سرخ و سبز نمودار است مگر اصل رگ مس از ترکیب کاپرپیریت بوده و نظر به سنجش ابتدائی مقدار فیصدی مس درین معدن قابل توجه می باشد ولی هنوز تحقیقات اساسی جیالوجیکی و تجزیه کیمیاوی مس مذکور به عمل نیامده است. ３ معدن مس: پسکران این معدن به مسافه ۶ میل از مرکز علاقه داری حصه (۲) پنجشیر بین درهٔ هزاره در یک و نیم میلی سمت جنوب قریهٔ پسکران به ارتفاع تخمین چهل الی پنجاه متر از سطح دره واقعست. ضخامت رگ معدنی در حد بیست سانتی و طول رگه تا حدود یکه اوت گروپ آن نشان می دهد پنج متر می باشد مابقی حصه آن در جوف کوه فرو رفته جنسیت معدن (کاپر پیریت بوده و مقداری فیصدی مس درین جا بیشتر از معدن مس زمان کور است طرز پیدایش آن مثل زمان کور بوده ولی تجزیه آن هنوز در دست نیست . ４ معدن مس جنگلك در بازارک: پنجشیر این معدن که دوازده میل به طرف شمال غرب رخه واقعست. در غرب اهالی بازارک پنجشیر به نام طلاكان جنگلك معروف است این معدن به مسافه ۶ میل به شمال غرب بازارك خاص به ارتفاع هشتصد متر از قریه جنگلك در كوه ناوه پيچ واقعست. و عبارت از دو رگ معدنی است که بضخامت ۳ الی ۴ متر در فاصله ۵۰ متر زيك دیگر بالای هم دیگر در جناح شرقی این کوه وقوع دارد در رگ، بالائی يك دهنه صوف که اخیراً مسدود شده و به نام كان عبدالقادر معروف است دیده می شود و رگ معدنی کا پر پیریت مس دران دو متر ضخامت دارد در رگ مس تحتانی سه عدد صوف مسدود به نام «كان ملا» و «کان کلان» و «کان» ناشناس وجود دارد و در ان به طول بیست متر و عمق دو متر و عرض یک متر حفریات به عمل آمده است می توان گفت این معدن غنی ترین و بزرگترین معدنهای مس می باشد که تاکنون در افغانستان دیده شده است. ５ معدن سرب: در پنجشیر نیز وجود دارد که در سابق از آن استفاده به عمل آمده است. ۶ معدن سنگ ابرك در رخه پنجشیر وجود دارد که در سنوات ۱۳۲۲ و ۱۳۲۴ و قبل از آن بحدود یکصدتن از آن استخراج شده است کریستالهای ابرك مذکور که عموماً از جنس (مسکووایت) یعنی ابرک سفید می باشد به عرض و طول (۸۶) سانتی و ضحامت ۲ الی ۴ ملی متر می باشد که ورقه های نازک هم از آن به دست آمده میتواند. . (قاموس جغرافیای افغانستان) | لوی ولسوالی یا حکومت درجه ۳ و مستقیما مربوط حکومت اعلی پروان بوده و بین خطوط ۶۹ درجه ۲۴ دقیقه ۲۲ ثانیه و ۶۲ درجه ۵۹ دقیقه ۲۲ ثانیه طول البلد مشرقی و ۳۵ درجه ۱۰ دقیقه ۲۷ ثانیه و ۳۵ درجه ۴۱ دقیقه ۴۸ ثانية عرض البلد شمالی واقعست. و از کابل به فاصله (۱۲۰) کیلومتر به سمت شمال قریه جاتر دارد مرکز این حکومت به نام (رخه) یاد می شود، در حوزه خود دارای دو علاقه داری می باشد که یکی علاقه داری درجه ۲ چهار قریه و دیگری علاقه داری درجه ۳ دره هزاره می باشد قریه جات مشهور آن حسب آتی است قریۀ عمرص، قریۀ ملیمه، قريه تنبنه، قریه خنج، قریۀ تال، قریهٔ سنگی خان، قریه تنخوه، قريه عبدالله خيل، قرية حصارك، قریه قلعه اسفندیار، قریه جهر، علی قریهٔ اعنابه، قریهٔ زمان کور، قریهٔ هزاره خانه، قریهٔ درخیل، قریهٔ مرشتان، قریۀ پریان، قریهٔ فراج، قریهٔ آبدره، قریهٔ تاواخ، قریهٔ فربال، قریهٔ گاوات، قریهٔ منجوچار، قریهٔ کاچو، قریهٔ بازارك، قريهٔ قلات، قریۀ دنگه نه، قریهٔ گلناری، قریهٔ گدورین، قریهٔ دولانه، قریهٔ کند، قریهٔ پرندیو، قریۀ بالا اسپ، قریۀ وات کول، قریهٔ آستانه، قریهٔ ارو، قریهٔ سنگناه، قریهٔ برك، قريهٔ سفیدجر، قریهٔ نمانچو، قریۀ ساوی سنگ، قریۀ کاسور، قریه پیاورش، قریهٔ کابه زال، قریهٔ خواجه، قریهٔ خاواك، قريهٔ منگر، قريهٔ تاواك، قریهٔ ملك خيل، قريهٔ پازگران، قریهٔ دوست علی، قریۀ پوچاوا، قریهٔ بازار رباط، قریهٔ غوزه، قریهٔ پاشغوز، قریۀ زینی، قریهٔ یخ، قریهٔ برخ امال، قریهٔ متاح، قریهٔ آستانه کلان، قریهٔ شصت، قریهٔ قابضان، قریهٔ بخشی خیل، علاوه بر آن حکومت مذکور حاوی دو علاقه مهم دیگر به نام (هزاره خانه بالا و هزار خانه پائین) نیز می باشد که هر يك آن شامل چندین قریه های كوچك ديگر است، پنجشیر در سابق دارای هفت هزار خانه بود که به نام هفت هزار خانه پنجشیر تاکنون یاد می شود اما حال از پانزده هزار خانه هم متجاوز است علاقه های متذکره تقریباً (۲۹) کیلومتر از مرکز حکومت مسافه دارد پنجشیر عبارت از وادی ایست تنگ که میان دو کوه واقع شده شمالاً و جنوباً ممتند است و در میان این وادی رودیست به نام دریای (پنجشیر که از آغاز تا انجام وادی مذکور در بین آن جریان داشته سبب خوبی و طراوت هوای آن می گردد و در بیشه خرم و سرسبز و پهناوریکه به نام گلبهار مشهور است از دره پنجشیر خارج می گردد در پنجشیر دره های متعددی به نامهای ذیل نیز وجود دارد: درهٔ هزاره، دره جر علی، درۀ عبدالله، درۀ غار، درۀ جارویش، درهٔ خنج، درهٔ غوره، درهٔ زریا، درهٔ ولاندر، درهٔ ریوات، درهٔ در نومه، درهٔ تکه ویز، درۀ خاواك، درهٔ پریان، درهٔ ماسکی چل، درهٔ مارستان، درهٔ آبدره، که سرسبز و شاداب بوده و چشمه های از اعماق و شگافتگی های کوها از آن جریان دارد. مردم این منطقه بأمور مختلفه از قبیل زراعت و غیره مصروف بوده بعضاً به غرض مزدوری و غریب کاری بکابل آمده زیست می نمایند صنعت مهم آنها را بیشتر بافندگی مانند برك، گليم، كرباس و ساختن یک نوع چکمن و برزو تشکیل می دهد در قریه رخه مرکز پنجشیر یک باب مکتب ابتدائی و در قریه بازارک یک باب مکتب ابتدائی برای تعلیم و تربیه اطفال دائر می باشد همچنین یک باب مکتب دهاتی در قریه پریان نیز تأسیس گردیده است. . (قاموس جغرافیای افغانستان) | ولایت | ولایت پنجشیر |
