| نوع محتوا | ترجمهٔ دری | بیوگرافی مختصر | تصویر | اسم |
| قاموس بایوگرافیکی افغانستان | از سال ۱۹۲۹ – ۱۹۳۳ م. شاه افغانستان بود، او مربوط قو محـمد زایی، پسر سردار مـحـمـد یحیی خان ها و در سال ۱۸۸۳م. چشم به جهان ګشوده است. در ۱۹۰۶به رتبه نظامی بریگیدییر ( طبق رتب فعلی معادل برید جنرال) به وظیفه در اردو مقرر ګردید. اوبا امیر حبیب الله خان بحیث بریدگیدییر درسفر هندوستان همراهی نمود و در ۱۹۰۷ م. درسفر هرات اایشان یکجا بود. درسال ۱۹۱۲م. قوماندان قوای دلوتی برعلیه قیام قوم منگل بودو بعد از سرکوبقیام در مقابل این خدمت اش در ۱۹۱۲م. به رتبه ې جنرال یا ناﺌـب سالار ارتقاء نمود. درسال ۱۹۱۴م. قوماندان عمومی یا سپه سالار ګردید. زمانیکه امیر حبیب الله خان در لغمان کشته شد، مـحـمـد نادر شاه نیز در لغمان باایشان بود. امیر امان الله خان او راآزاد و به ولایت خوست بحیث قوماندان عساکر آن محل مقرر نمود. در ۱۹۱۹طی ماه مې در جنګ که از طرف امیر امان الله خان غرض استرداد استقلال کشور از انګلیس اعلان شده بود، با قشون ملی یکجا محل (تهل) را محاصره کرد. در اکتوبر ۱۹۱۹به کابل رجعت داده شد و بحیث وزیر جنگ /دفاع مقرر ومسوولیت اداره اقوام سرحدي را بعهده ګرفت. در مارچ سال ۱۹۲۰نشر اخبار اتحاد مشرقي را در جلال آباد کې آغاز و این جریده روحیه پان – اسلامي را داشت. یکی از پسرانش بنام مـحـمـد طاهر طی ماه اکتوبرسال ۱۹۲۱غرض ادامه تحصیلات اعزام که چندی بعد در فرانسه وفات یافت. جنرال محـمـد نادر،به امیر امان الله خان اطلاع داده بو تا در ریفورمهای اصلاحي عجله نکند، که بعد ازین در جنوری سال ۱۹۲۴م. بحیث وزیرمختاردر پاریس ګماشته شد. در اوایل ۱۹۲۶م. کې شدیداً مریض و مجبور به استعفی از وظیف شد. او غرض تداوی و مرخصی به «گرس» رفت، در انجا با برادرانش محـمد هاشم خان و شاه ولي خان یکجا ګردید. با امیر امان الله خان مشاجره ی لفظي و دعوی نمود اما در ۱۹۲۸م. امیر امان الله خان حین سفرش به اروپا تلاش نمود تا اورا تشویق و وادار بسازد تا دوباره به کشور برګردد. در هشتم ماه فبروری سال ۱۹۲۹م. باهاشم خان و شاه ولي خان یکجا از (مارسې) به هندوستان رفت. در همین فبروری سال ۱۹۲۹م، به پشاور رسید. در مارچ ۱۹۲۹م. از راه کورم وارد خوست وبعد از راه گردیز به کابل مواصلت نمود، درین زمان بچه سقاو حاکم کابل شده بود، نادرخان به او مقابله را اغاز ولی در گردیز درمقابل نیروهیا حبیب الله کلکاني مغلوب ګردید دلیل این شکست عقب نشینی غوث الدین خان و افراد قوم غلزی بود که در اپریل ۱۹۲۹بسمت خوست عقب نشینی نموده بودند، بعداً محمد نادر دوبار تلاش نمود تا به کابل برسد، بالاخره برادرش شاه ولي درسیزدهم اکتوبر ۱۹۲۹م. کابل را از نزد بچه سقا ګرفت. جنرال نادر خان بتاریخ ۱۵ اکتوبر وارد کابل شده و درهمین روز مردم قباﺌیلي او را بحیث پادشاه اعلان نمودند. جلوس او برتخت سلطنت طی ماه سپتمبر ۱۹۳۰م. در کابل توسط لوی جرگه تصدیق ګردید. نادر غرض به رسمیت شناختن کشورش تلاش زیاد نمود، او مکاتب پسرانه را افتتاح نمود، در بالاحصار به تاسیس حربي پوهنتون اقدام نمود. با تاسیس نمودن پوهنځي طب ساس پوهنتون کابل را ګذاشت؛ بعداً در پوهنتون کابل پوهنځی های دیګری انکشاف یافت. نادر خان ولسي جرگه «شواری ملي» [ ] و «مجلس سنا / اعیان» رااساسګذاری نموده که حیثیت قوای مقننه را بخود ګرفت. او با مخالفین خودو بشمول کسانیکه درتلاش احیای دوباره سلطنت امیر امان الله خان بودند مبارزه کرد. غلام نبي خان چرخي را بنا بر فعالیتهایش به طرفداری از امان الله خان درسال۱۹۳۲م. اعدام نمود. نادر خان در سال ۱۹۳۳م. توسط یک جوان بنام عبدالخالق که خدمه ی منزل غلام نبي چرخي بود، کشته شد. مترجم دری: پوهاند محمد بشیر دودیال
| (له ۱۹۲۹ – ۱۹۳۳ زکال پورې) د افغانستان پادشاه، محـمد زی. په ۱۸۸۳ز کال کې زېـږېـدلی دئ. د سردار مـحـمـد یحیی خان زوی. په ۱۹۰۶ز کال کې د بریگیدییر ( د نن په رتبې، برید جنرال) په توگه مقرر سو. له امیر حبیب الله خان سره د بریدگیدییر په توگه د هغـﮥ د هندوستان د سفر او په ۱۹۰۷ز کال کې هرات ته د امیر د سفر مل. په ۱۹۱۲ز کال کې ﺌـې د منگلو د بلوا پر ضد د ځواکونو بولنه وکړه. د همدې خدمت لپاره ﺌـې د ۱۹۱۲ز کال د دسمبر په میاشت کې د جنرال یا ناﺌـب سالار رتبې ته ارتقاء وکړه. په ۱۹۱۴ز کال کې ستربولندوی یا سپه سالار وگومارل سو. کله چې امیر حبیب الله په لغمان کې وژل کـېـدﮤ مـحـمـد نادر شاه هم په لغمان کې وو. امیر امان الله خان آزاد کړ او خوست ته ﺌـې د ځواکونو د بولندوی په توگه ولـېـږﮤ. د ۱۹۱۹ز کال د مې په میاشت کې ﺌـې (تهل) ﺌـې محاصره کړ. د ۱۹۱۹ز کال په اکتوبر کې کابل ته راستون سو. د جنگ /دفاع وزیر په توگه مقرر سو او له ټولو سرحدي قومونو سره ﺌـې د چلند د چارو د پرمخ بیولو مسؤولیت واخیست. د ۱۹۲۰ز کال د مارچ په میاشت کې ﺌـې د اتحاد مشرقي د ورځپاڼي خپرول په جلال آباد کې پیل کړل چې شکل د بیان ﺌـې په پان – اسلامي بڼه وه. د مـحـمـد طاهر په نامـﮥ یو زوی ﺌـې د ۱۹۲۱ز کال د اکتوبر په میاشت کې فرانسې ته د تحصیلاتو لپاره لاړ خو څو موده وروسته په فرانسې کې وفات سو. جنرال محـمـد نادر، امیر امان الله خان ته خبرداری ورکړ چې په خپلو اصلاحي ریفورمونو کې په بـیـړې او چټکۍ روان دئ، خو له دې وروسته د ۱۹۲۴ز کال د جنورۍ په میاشت کې په پاریس کې د وزیرمختار په توگه مقرر سو. د ۱۹۲۶ز کال په لومړیو کې شدیداً ناروغه سو او مجبور سو چې له خپلې دندې استعفی وکړي. «گرس» ته د ناروغۍ په رخصتۍ لاړ او همدلته له خپلو وروڼو محـمد هاشم خان او شاه ولي خان سره یو ځای سو. له امیر امان الله خان سره ﺌـې لفظي شخړه او دعوی سوه خو په ۱۹۲۸ز کال کې امیر امان الله خان اروپا ته د خپل سفر پر مهال هڅه وکړه چې وﺌـې هڅوي چې بـېـرته هـېـواد ته ستون سي. د ۱۹۲۹ز کال د فبرورۍ د میاشتې په اتمې نـېـټې له هاشم خان او شاه ولي خان سره یو ځای له (مارسې) څخه هندوستان ته لاړ. د ۱۹۲۹ز کال د فبروري میاشت وه چې پـېـښـور ته ورسـېـدل. د ۱۹۲۹ز کال د مارچ په میاشت کې د کورم له لارې له خوست ووتل. د گردیز له لارې ﺌـې د کابل پر لور پرمختگ وکړ، خو په گردیز کې ﺌـې د حبیب الله کلکاني د سرتیرو له لاسه ماتې وخوړله؛ ددې ماتې دلیل د غوث الدین خان او د غلزیو شا ته کـېـدل ول چې د ۱۹۲۹ز کال د اپریل په میاشت کې خوست ته په شا سول. له دوه وو نور ناکامو پرمختگونو وروسته ورور ول چې شاه ولي د ۱۹۲۹ز کال د اکتوبر د میاشتې په دیارلسمې نـېـټې کابل ونیوﮤ. جنرال نادر خان د اکتوبر د میاشتې په ۱۵ کابل ته ورسـېـد او په همدې ورځې قباﺌیلي وگړو د پادشاه په توگه اعلان کړ. د سلطنت پر تخت باندې کـښـېـنستل ﺌـې د ۱۹۳۰ز کال په سپمتبر کې په کابل کې د لویې جرگې له لوري تصدیق سول. نادر د هـېـواد د په رسمیت پـېـژندلو په لاره کې ډېرې هڅې وکړې، د هلکانو لپاره ﺌـې ښوونځي پرانیستل او به بالاحصار کې ﺌـې حربي پوهنتون جوړ کړ. د طب د پوهنځي بنسټ ﺌـې کښـېـښود؛ همدا د طب پوهنځی وو چې وروسته د کابل پوهنتون د جوړیدلو لپاره هسته سوه. نادر خان ولسي جرگه «شواری ملي» او سنا «مجلس ِ اعیان» راټول کړل چې د افغان حکومت مقننه څانگه سوه. د خپلو مخالفینو پر وړاندې، د هغو کسانو په گډون چې د امیر امان الله خان د سلطنت د بیا اعاده کیدلو لپاره ﺌـې هڅه کوله مبارزه وکړه. غلام نبي خان چرخي ﺌـې د ورانکارو فعالیتونو له کبله په ۱۹۳۲ز کال کې اعدام کړ. نادر خان په ۱۹۳۳ز کال کې د عبدالخالق په نوم د یوﮤ زده کوونکي په لاس چې د غلام نبي چرخي د کورنۍ مزدور وو ووژل سو. لیکوال: لودویگ آدمک
ژباړونکي: رحمت آریا
|  | نادر شاه |
