​مختصر داستان پلخمری و نهر گوهر کان: تاریخ پلخمری را در حدود چهار صد سال تخمین ولی این تخمین هنوز مستند بر کدام سند تاریخی نیست وجه تسمیه آن روشن نیست لکن روایت می کنند که خماری  نام دختر یکی از ثروتمندان بوده و سرمایه هنگفتی از پدر به ارث گرفته بود در زمان او غوری به علاقه جات جانب مشق خود رابطه داشته حیثیت یک مرکز تجاری را حایز بود و این دختر نیز به همان سمت تجارت می نمود برای تسهیل عبور و مرور قوافل اموال پل خشتی مستحکمی را که بالفعل به پل خمری با حذف (الف خماری) اشتهار دارد بنا نموده و چندی بعد گوهرگان نام دختر یکی از امرا این خدمت خماری را شنیده از روی غبطه خواست او نیز از خود چیزی بیادگار بگذارد و همان بود که نهری باسم نهر (گوهرگان) حفر نموده و اکنون هم آثار آن در همانجا وجود دارد.

حیوانات و نباتات در موضع حیوانات و نباتات نمی توان از پل خمری بطور جداگانه بحث نمود چونکه پل خمری در واقع آنقدر مساحه ندارد که اوضاع محیط آن سبب امتیازاتی از غوری و مقامات دیگر مجاور آن شده بتواند و هم پل خمری از نقطه نظر تنگی ساحه،  محل خوبی برای پرورش یا نسل گیری حیوانات و حفظ رمه ها و غیره ندارد اکثر اشجار که در اطراف پل خمری مانند غوری و غیره موجود است در خود پل خمری نیز پیدا می شود. عرعر در آن جا خوب نشو و نما می کند زمین آن برای شالی کاری خوب مساعد می باشد ولی به غرض جلوگیری از ملاریا زرع آن اکنون ممنوع است از حیوانات درنده گرگ و پلنگ در آن جا دیده شده است از طيور كبك و سی سی خیلی زیاد دارد کوههای مجاور آن زبته و جنگل برهنه است. خربوزه و تربوز و سيب و ناك و غیره از جمله پیداوار آن است طوریکه امتحان شده پنبه امریکائی نیز در پل خمری خوب حاصل می دهد.

آب و هوا پل خمری در سابق زمین دلدل زار بوده و صحی گفته نمیشد بالخاصه ملاریا یکی از امراض عمومی آنجا بود ملاریائی بودن آن علاوه بر چگونگی وضعیت خاك عامل دیگری هم داشت و آن عبارت از آمیزش آبهای شالی کاریهای اطراف با آب نهر آن بود لكن حاضراً وضعیت آن بسیار خوب و صحی و عوامل ملریا بر طرف ساخته شده اوضاع سابقه و حالیه معلوم نیست که پل خمری در تاریخ وطن اهمیت از حیث مرکزیت داشته است یا نه؟ چیزیکه بالفعل باید بان توجه شود عبارت از تفصیل وضعیتی است که قبل از انتخاب بحيث مركز نساجی در آن جا وجود داشت لذا باید گفت پل خمری قبل از موسسات جديده محض يك خطه خاره و بی زراعت و بدون آبادانی بود و بیش از يك رباط کهنه و چند دکان گلی آنهم به اثر رفت و آمد مسافرین دیگر آبادی وجود نداشت و قشلاق پل خمری مرکب از کپه هائی بود که به حیث خانههای موقت کار میداد کپه ها را این مرد عموما به صورت گنبدی از نی میسازند اهالی قشلاق پل خمری نیز در زمستان درین گونه کپه ها زندگانی داشته و در بهار بر نقاط سردتری که برای مالداری ایشان چراگاه میسر می گردد میرفتند و ضمنا از شدت گرمی هوای ملاریائی آنجا نجات می یافتند تمام این خطه پر از نباتات و بته های هرزه بود اخیراً حکومت بفکر استفاده از ابشار پل خمری برای تأسیس بند برق و برق ابی افتاده در ماه ثور ۱۳۱۵ آنر بنا نمد با این که موسسه برق و ضمنا تاسيس يك فابريکه نساجی نیز درین نقطه عمل آورده شود طوریکه فیصله شد ماشین و لوازم آبی از شرکت زیمنس) جرمنی و لوازم به نساجی از انگلستان خریداری شده و پل خمری بحیث مرکز این دو فابریکه قریه جاتر داده شد. بند و فابریکه برق در اواخر ثور ۱۳۱۵ تهداب بند برق از طرف يك نفر متخصص جرمنی و متخصصین وطن نهاده شده نهر فابریکه برقی تقریباً پنجصد متر به طرف شمال پل سابق پل خمری در يك پوزه کو بنا شده است طوریکه ثبت شده است بند برق دریای غوری را (۱۰۰۷) متر بلند ساخته باین صورت آبشاری تشکیل می کند که در حوضه آن چهار ملیون متر مکعب آب جمع می گردد. تعمیر بند به طرف دریا ۶۵ متر و عرض آن به سمت جریان دریا ۳۳، ۵۰ متر است و بر چهار درك مساوی تقسیم شده که عرض حصه یکی از آنها ده متر است با سمنت تعمیر شده است. روی پخته کاری درک های فوق الذکر چهار دروازه کلفت آهنی نصب شده که سطح آب را ۱۰/۷۰ متر بلند ساخته آبشار تشکیل می دهد و حرکت دروازه ها توسط یراق اجرا می شود. در پشت درك ها دو قطار دندانه های کانکریتی مخلوط به آهن به صورت نتوات ساخته شده که از سرعت جریان آب مانع می گردد به جانب راست دریا متصل فابریکه یک تپه مصنوعی شده که از یکطرف به متانت بند میافزاید و از طرف دیگر مانع از نفوذ آب بر حصه های بالا و پائین حصص جوار فابریکه می گردد در جانب چپ دریا متصل حوضه بند يك تپه ها طبیعی ساخته مرتفع وجود دارد و برای حفظ ماتقدم از سیلها و طغیان های محتمله پیوسته با تپه مصنوعی بعرض هشت متر يك ديوار خاکی بنا شده که روی آن با سنگ پارچه ها کار شده است و از تپه مصنوعی تا به بازار خمری ممتد می باشد بعد از آنکه آب بنابر تکمیل بند دمه نموده ارتفاع گرفت چون ارتفاع آن تا به ۳ الی ۴ کیلومتر عقب میرفت پل سابق پل خمری اولین نیز تحت تاثیر آن وارد شد لذا لازم آمد که آنرا خراب کند باین صورت پلخمری تاریخی از بین رفت مگر عوض آن در نزدیکی بند فابریکه پل جدید مستحکمی بعرض ۶ متر از کانکریت و آهن بنا شده است که دو طرف آن ۱۰۷ متر کناره سمنتی دارد و چراغهای برق بر آن نصب شده است. راه کابل  مزار شریف از روی همین پل عبور می کند ساختن بند برق آب دریا را آنقدر بلند برده است که فابریکه نساجی واقع در سمت چپ (دریا با اراضی مجاور آن از آب آن استفاده می کند. از قسمت غربی حوضه بند برق يك نهر جدیدی به منظور آبیاری کشیده شده است و مبداء انشعاب آن را يك دروازه تشکیل می دهد که ظرفیت چهار متر مکعب را دارد این نهر جدیکه ۱، ۵۰ متر عمق و ۷ متر عرض دارد گرچه در عین موضع نهر گوهرگان سابق تمدید نشده است مگر باز هم وظیفه آنرا ایفا می کند و دشت مزچانی و دهنه غوری را آب می دهد. فابریکه فابریکه برق پلخمری که از جدیدترین فابریکه ها است از جرمنی خریداری شده است. ازین فابریکه در حدود شش هزار و دو صد اسب قوه برق حاصل می شود که توسط يك سیم زیرزمینی (کیبل) شش هزار و شش صد ولت و پنجاه سایکل از جنريتر ماشین (مولد) جریان نموده به فابریکه نساجی .میوسد روی همرفته قوه فعلیه برق را چنین تخمین می کند که فابریکه دارای سه ماشین مولد برق و هر مولد برق (۱۶۰۰) کیلوات برق تولید می کنند و مجموعا چهار هزار و هشتصد کیلوات برق از آن بدست می آید مصارف و قیمت تمام شد برق و پل و غیره (۹۴۹،  ۸۱۸،  ۹ افغانی شده و مصارف حفر و روی کار آوردن نهری را که قبلاً ذکر آن رفته است (۹۶۶،  ۱۲۸) افغانی را نشان داده اند.

فابریکه نساجی پلخمری این فابریکه به مسافه يك كيلومتری یا کمتر در شمال فابریکه برق در سنه ۱۳۱۷ آغاز شده است و عرض و طول زمینی که اشغال می نماید هژده هزار متر مربع است این فابریکه برای شصت هزار چرخه نخ ریشی دارد و هزار و دو صد دستگاه بافت بنا شده بود شروع کار تعمیر آن در سنه ۱۳۱۷ و مقدمات آن از قبیل هموار نمودن اراضی و غیره روی دست گرفته شد و درسته ۱۳۱۸ ماه دلو بکار تعمیر اقدام و عمارت آن در سنه ۱۳۱۹ تمام شد. علاوتا برای سرسبزی این مقام به غرض اشجار و غیره نیز توجهی به عمل آمده و يك باغ ذخيره بزرگ از سنه ۱۳۱۷ ترتیب گردیده است که ۱۶۰۰  ۵۰۰ متر مساحت دارد و يك باغ عمومی و يك هوتل عصری با باغ مربوطه آن نیز ساخته شده است. این فابریکه تاریخ ۱۰ میزان ۱۳۲۰ مطابق ۱۲ اکتوبر ۱۹۴۱ افتتاح شد و باساس (۱۵) هزار) کارگاه نساجی بکار افتاد و در ظرف هشت ساعت کار باندازه (۲۴۰۰۰ وار حاصل می دهد. پل خمرى يك باب مكتب ابتدائى ذكور و يك باب مكتب ابتدائيه نسوان تاسیس شده پلخمری از نقطه نظر تشکیلات اداری حکومت کلان بوده و حکومات و علاقه داریهای ذیل به آن مربوط می باشد

１    حکومت درجه ۳ نهرین که علاقه داری برکه به آن مربوط استانی

２     حکومت درجه ۴ اندراب.

３    حکومت درجه ۲ دوشی که علاقه داری تاله و علاقه داری خنجان مربوط آنست.

４    علاقه داری غوری که راسا به مرکز حکومت کلان مربوط است.

. (قاموس جغرافیای افغانستان)