​فابریکه های جبل السراج علي عه لیوان کالا الف  فابریکه برق طوریکه گفته شد در جبل السراج یک فابریکه برق دائر است که تقریباً از سال است شهر کابل را تنویر و ماشین خانه کابل را بکار انداخته و اکنون هم قسمتی از شهر کابل جبل السراج و چاریکار را تنویر نموده و همچنان فابریکه نساجی کابل را بکار می اندازد. ب  فابریکه نساجی فابریکه دیگر فابریکه نساجی می باشد که در عصر حاضر تاسیس گردیده و به پیمانه بزرگی از قبیل صحن سفید ورنگه کشمیره های نخی، دستمال و غیره قماشهای نخی تولید می کند و به استهلاک می رسد ج  فابریکه سمنت سازی تخمیناً در برج سرطان ۱۳۳۳ ش ه تهداب یک فابریکه سمنت هم در جبل السراج بدامنه کوه بچه که به نام کوه» غار معروف است گذاشته شد، ریاست این فابریکه را حاضراً محمد حکیم نوری به عهده دارد. مقدار تولید سالانه این فابریکه ۳۶ هزار تن سمنت تخمین شده است از جمله ۲۵ عمارت نشیمن مامورین که زیر نظر است تاکنون ۱۰ عمارت آن از سنگ و سمنت ساخته و آماده شده است که خیلی زیبا و با لوازم عصری مجهز می باشد.

۱ یکی از ده عمارتیکه برای اقامت متخصصین خارجی و مامورین موسسه در سال ۱۳۳۳ ساخته شده

۲ یکی از عمارات اقامتگاه مامورین

تعمیر خود فابریکه ورک شاپ لابراتوار گراجها و غیره هنوز تحت کار بوده و روزانه تخمین ۴۵۰ نفر عمله تحت نظر ده نفر متخصصین و انجنیر خارجی مصروف کار می باشد.

 ۳ عمارت بزرگ ورکشاب و دورنمای گراچها که متصل آن

۴ عمارت دو طبقه ای لابراتوار

برخی ازین عمارات به پوشش نزدیک است

حجم ورک شاب ۷۲/۵۰ متر طول ۱۵/۷۰ متر عرض و ۱۰/۷۵ متر ارتفاع، تخمین شده. حجم «گراج برای ۱۱ موتر لاری ظرفیت دارد حجم لابراتوار به ۲۸/۱۰ طول ۱۲/۶ عرض می رسد.  یک پل آهنی هم در زمان امر حبیب الله خان هنگامیکه کار ساختمان بند برق و ارگ آن جاری شد بر دریای جبل السراج بنا یافت که تا اکنون ثابت می باشد در دو انجام بدوطرف سرک دو رشته دو کانهای گلی تعمیر گردیده که بازار خرید و فروش اهالی می باشد. دریای جبل السراج که از دره سالنگ میآید در حدود ۳ کیلومتر مستقیما به طرف جنوب در بین وادی عمیقی جریان دارد سپس یک قوس تشکیل داده در حدود یک کیلومتر به سمت غرب جاری و در حصه که به نام سعد الله معروف است به دریای غوربند می ریزد در حصه سعدالله یک پل آهنی بر دریای غوربند تعمیر شده که به نام پل سعد الله مشهور است این پل نیز در وقت امیر حبيب الله خان شهید بنا یافت.  وادی یعنی زمین بستر دریا از سطح هموار جلگه جبل السراج تخمیناً در حدود پنجاه متر عمق داشته و اراضی دو طرفه دریا کاملاً مزروع شاداب و سر سبز می باشد، دو رشته خمیده گی پشته که فی الواقع دو ضلع وادی را تشکیل می دهد عموماً مشجر بوده و اشجار آن هـم غالباً باغهای توت، می باشد با این صورت دریای پرشور و خروشان جبل السراج که در بین این وادی خرم جریان میابد، منظره بس قشنگ و شاعرانه را ایجاد نموده و بیننده را ساعت های متوالی مشغول و دچار بهت ساخته و از خود میبرد. قراء مشهور حوزه خود جبل السراج عبارتست از ده، بالا، میرخان، میانه گذر، تاجکان شنرت مناره بالا مناره، پایان، سبسی عشق آباد مدد، خیل، چنکی، بینی اشترکر. علاقه های مشهوریکه بحکومت محلی جبل السراج ارتباط دارد عبارت  ست از سید خیل، گلبهار، شتل و سالنگ شتل و سالنگ دو دره زیبا و قشنگی است که هر کدام بین دو رشته کوه واقع شده است. مدخل دره سالنگ قریه تاجکان جبل السراج بوده و دره ازین جا آغاز میابد. نخستین قریه سالنگ به نام باغ لالا» مشهور است. لله نار دریای جبل السراج از هولنگ و چشمه سارهای آن نواحی سرچشمه گرفته تجمع آبها به شکل دریا درآمده و دره سالنگ را عبور کرده به جلگه هموار جبل السراج بر می آید آب این دریا خیلی گوارا و سرد است.

اقلیم جبل السراج گرچه در زمستان برفگیر می باشد اما بسیار سرد نبوده و نسبتاً ملایم است لكن بعضاً بادهای شدیدی میوزد که برف را برداشته از یکجا بدیگر جا انتقال می دهد. این انقلاب جوئی در زبان اهالهٔ آنجا به نام «بادکویه» معروف است. فضل اول در تابستان باد خیلی شدید موسمی دارد که در حدود سه ماه دوام می کند سرطان، اسد، سنبله ازین لحاظ اشجار آن منطقه عموماً بیکطرف خمیده اند. در ايل دراما لان الحرية چون دریای جبل السراج دائماً پرآب است و هم تمام اراضی آن مزروع و مشجر می باشد لذا هوای این حوزه مرطوب است. در تابستان گرمای شدیدی نیز دارد ولی تنها وقتی این گرمی محسوس می گردد که باد تند آن موقتاً خاموش می شود زراعت گرچه اراضی جبل السراج طوریکه شاید قوی نیست معذالک انواع حبوب از قبیل گندم، جو، جواری، ماش، ارزن باقلی، نک، تربک، شرشم، برنج، لک، مشنگ و پنبه زرع می شود، هكذا شبدر و رشقه نیز برای خورا که بهائم کاشته می شود این مزروعات تماماً بمصرف خود اهالی می رسد. اشجار و: خوراکه از نوع اشجار، میوه زردالو، سیب، آلوبالو انگور، شفتالو، انار، بادام،  توت بهی و سنجد درین منطقه وجود دارد اما حاصل آن به پمانه نی نیست که صادرات داشته باشد. درخت توت از همه بیشتر است و از طرف زمستان توت خشک و یا تلخان که آرد توت می باشد تقریباً غذای اکثریت مردم را تشکیل می دهد زیرا غله بمقدار کافی نمی باشد. پیشه اهالی مردم جبل السراج غالباً زراعت پیشه و زمینداراند. عده ی هم به غریب کاری و دهقانی ملاکین میپردازند اما حرفه که بیشتر قابل توجه و تذکر است این است که یک عده مردم از سالیان قدیم به صنعت نساجی و بافندگی اشتغال داشته و دارند. این مردم به نام «جولا» مشوراند و هر کدام از خود یک دستگاه کوچک بافندگی داشته، کرباس، صحن دستمالهای دست یکنوع شال سر شانه که به نام کیش معروف است و تکه های سندی میبافند این نساجان انفرادی حتی کشمیره های پشمی و نخی هم بافته میتوانند که در نفاست هم مرغوب است. از وقتیکه فابریکه نساجی جبل السراج بنا گردیده برای این طائفه کمک شایانی بعمل آمده و اکثر نفری در فابریکه مذکور کار می کنند. حيوانات: حيوانات آن عبارت  ست از گاو گوسفند مرکب و اسب .

طيور عبارت  ست از مرغ، اهلی، مرغابی کبوتر، فاخته، گنجشک بغره قره قره قوش، لک لک، پتول کبک و بودنه شکار در بین مردم جبل السراج بسیار رواج دارد خصوصاً وقت شکار از ماه حوت شروع و تا اواخر ثور دوام می کند وسائل شکار زیاد است اما تفنگ زدن و دام شانی عمومیت دارد.  در جبل السراج یک باب مکتب ابتدائی نیز دائر. می باشد

معدن یک معدن در ۶ میلی شمال شهر صنعتی جبل السراج واقعست معدن مذکور تقریباً ۲۰ متر عمق ۵۰ متر عرض و ۶۰ تا ۷۰ متر طول دارد و آهن را از ترکیب همیتایت» استخراج کرده اند که در حدود  ۶۰۰۰۰ متر مکعب و وزن آن به حدود ۴۸۰۰۰ تن متریک تخمین شده است ساختمان جیالوجی این معدن در بین رگهای همیتایت که از حصه حاجی گک بهسود هزاره جات در غرب تا کوتل خاواک در شمال دره پنجشیر بطول چندصد میل و بضخامت بیش از پنجاه متر امتداد دارد واقع است . به عصر دیفونیان جیالوجی مربوط می باشد جنسیت آن هماتیت است و مرکبات لیموبیت و زیدریت نیز در آن دیده می شود تاریخ استخراج معدن آن خیلی قدیمی بوده  و تخمین در حدود دو هزار سال قبل نیز شهرت داشته است چنانچه هیوان تسانگ زائر چینی از ۶۲۹  ۶۴۵ میلادی هنگام زیارت و سیاحت اماکن بودائی افغانستان و عبور از ام البلاد بلخ بسوی کاپیسا ازین معدن دیدن نموده و در کتاب سیاحت خود ذکر نموده و نوشته است که اهالی کاپیسا ازین معدن مقدار زیادی آهن استحصال کرده اسلحه و غیره افزار آهنی می ساخته اند، بعد ازان در سال ۱۶۰۲ الی ۱۶۰۳ سیاح عیسوی به نام بینی دیکت کیوز هم این معدن را دیده و نسبت به استخراج آهن ازان سخن رانده است همچنان ابن بطوطه و یاقوت حموی نیز در قرن چهارده عیسوی افغانستان را سیاحت و همگان ازین معدن نام بردهاند حفریات خیلی وسیع درین معدن دیده می شود که کار کردگیهای سابقه را اثبات می نماید اهالی چهار یکار که در چاقو سازی و آهنگری و افزار آهنی بیل و کلند و غیره شهرة زیادی دارند تا اکنون ازین معدن استفاده می نمایند.

انهار مشهور از فابریکه برق جبل السراج تخمیناً به فاصله دو كيلومتر در داخل دره کـه بـه سالنگ امتداد میابد و نسبت به سطح جلگه جبل السراج بلند است جهت بکار انداختن فابریکه برق همان وقتی که کار تعمیر این فابریکه جریان داشت ذریعه یک قطعه معابر که به نام سفرمینها معروف بود و هكذا بوسیله یک عده نفری بیگاری مردم سالنگ و جبل السراج از دریای جبل السراج یک نهر بزرگی کشیده شد این نهر در حاشیه پشته که بروادی دریا مشرف است احداث و تا پشت ارگ موضعیکه در زیر پشته یعنی در خود وادی فابریکه بنا یافته است امتداد گردیده فابریکه را بکار میاندازد و آب فضله آن در مجری خود ارگ را به شکل نیم دایره دور زده در زیر برج جنوبی ارگ به فاصله تخمیناً پنجاه متر بوادی سرازیر شده و به دریا می ریزد. این آب در آبیاری مقدار زیادی اراضی که در سابق آب نداشت کمک نمود. علاوه برین نهر دو نهر دیگر هم جلگه جبل السراج را آبیاری می نماید که یکی به نام نهر بخشی و دیگر به نام نهر کلان معروف می باشد جبل السراج از کابل ۹۲ کیلومتر و از چاریکار مرکز حکومت اعلی پروان ۱۷ کیلومتر فاصله دارد جبل السراج با چهاریکار ذریعه دو سرک وصل گردیده است یک سرک همان است که از مرکز چاریکار به طرف تتمدره ممتد و از پل متک گذشته به دو شعبه منشعب می گردد که یکی به طرف دره غوربند متوجه و به سمت ولایات قطغن و مزار می رود و دیگر مستقیماً به طرف جبل السراج امتداد یافته به مرکز حکومتی آنجا یعنی ارگ منتهی می شود.  این سرک از مرکز چاریکار به طرف شرق ممتد و از بسی قریه جات و قصبات می گذرد و بالاخره از پل سعد الله نیز گذشته به سید خیل می رسد که اخیراً به گلبهار و ریزه کوهستان نیز امتداد یافته است.

 در زمان حکومت حبیب الله خان سرکی مستقیماً به جبل السراج احداث شده که به دروازه بزرگ سمت جنوبی ارگ انتها می یابد که از جبل السراج به طرف گل بهار امتداد پیدا می کند. یکی همین سرک است و دیگر یک راه در دامنه سلسله کوهی که از جبل السراج تاگل بهار ممتد و فقط ذریعه دره پنجشیر و شتل قطع می شود رفته است که فی الواقع پیاده رو می باشد ولی گاری نیز حرکت می تواند.

مزارات در جبل السراج مزارهای متعددی موجود است که نزد اهالی متبرک می باشد مشهورترین این مزارات عبارت  است از

زیارت صوجی  در جبل السراج نزدیک ارگ به سمت شمال متصل به قلعه مشهور محمد سرور خان، پروانی واقع می باشد.

مزار میرمیران صاحب در پای برج جنوبی ارگ در جبل السراج بین احاطه خود، ارگ واقع می باشد.

 زیارت سید زیور شاه: زیارت سید زیور شاه که در محوظهٔ قلعهٔ نی که بعد ها به نام سکندریهٔ کاپیسا مشهور شد واقع میباشد. و برای اهالی این منطقه خیلی ها مبارک میباشد و زیارت خواجه شیرخور علیه الرحمه قرار نظريه، تاریخی اسکندر کبیر درین منطقه قلعه نی بنا نهاد که به نام اسکندریه کاپیسا شهرت یافت. در جبل السراج یک باب مکتب ابتدائی دائر بوده و نیز یکنفر نماینده در شواری ملی از طرف اهالی آنجا انتخاب و فرستاده می شود. (قاموس جغرافیای افغانستان)